Ο συμβολισμός του αριθμού 4

Κάθε αριθμός είναι μια έννοια, μια πραγματικότητα που ο ανθρώπινος νους καλείται να ανακαλύψει βαδίζοντας την εξέλιξη. Οι αριθμοί, που για τον Πυθαγόρα αποτελούν «το κλειδί του κόσμου», φαίνεται να γεννούν και να ρυθμίζουν όλες τις εκδηλωμένες έννοιες, δηλαδή τον κόσμο όπως μπορούμε να τον αντιληφθούμε. Ο Αριστοτέλης επισημαίνει: «ο αριθμός είναι η αρχή και, όπως θα λέγαμε, η υπόσταση όλων των πραγμάτων και των καταστάσεων».

Κάθε αριθμός επίσης είναι ένα σύμβολο, αφού «σημαίνει» κάποιες συγκεκριμένες ιδέες. Αργότερα τα αισθητά αντικείμενα «μετέχουν», μιμούμενα τις ιδέες αυτές όπως θα έλεγε και ο Πλάτωνας. Οι αριθμοί είναι λοιπόν κάποια πολύ υψηλά αρχέτυπα, τα οποία δημιουργούν και διοικούν την ύπαρξη με όλη την υποκρυπτόμενη αρμονία της.

Η έννοια του αριθμού τέσσερα έχει γραφεί και συμβολιστεί με πολλούς τρόπους. Οι πιο γνωστοί σε εμάς είναι το αραβικό γράμμα 4, το ελληνικό Δ ή το ρωμαϊκό IV. Σαν Ινδο-αραβικό γράμμα, το 4 αρχικά ήταν τέσσερις γραμμές που για συντομία ενώθηκαν στο σύμβολο του σταυρού (+), ο οποίος σταδιακά εξελίχθηκε στο σημερινό διεθνές σύμβολο για τον αριθμό.

Με φυσικό τρόπο λοιπόν υπάρχει ένας συσχετισμός της έννοιας του τέσσερα με το σύμβολο του Σταυρού, πιθανά του πιο διαδεδομένου και χρησιμοποιούμενου συμβόλου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τον σταυρό το συναντάμε με διάφορες παραλλαγές, οι κυριότερες από τις οποίες είναι το αιγυπτιακό ανκ, το ταυ και η σβάστικα. Ενδιαφέρουσα φαίνεται η άποψη του Carl Jung που συνδέει τον σταυρό με την ανακάλυψη της φωτιάς από τον άνθρωπο ή με το θεϊκό δώρο του Προμηθέα στους ανθρώπους, καθώς η φωτιά παράγεται από την τριβή ανάμεσα σε δύο ξύλα που σταυρώνονται. Έτσι, πέρα από πολιτισμούς και θρησκείες, ο σταυρός αποκτά έναν συμβολισμό με πανανθρώπινο χαρακτήρα.

Στο γεωμετρικό κλειδί, ο αριθμός 4 εκφράζεται μέσα από το τετράγωνο. Το κατ’ εξοχήν σύμβολο της τάξης και της σταθερότητας. Είναι ενδιαφέρουσα η παρατήρηση πως αποτελεί το ιδανικό αρχιτεκτονικό σχήμα για σταθερά και ογκώδη κτίρια σε αντίθεση με το αιωνίως κινούμενο κυκλικό σχήμα των νομαδικών σκηνών των κατασκηνώσεων. Επίσης το τετράγωνο (όπως και ο σταυρός που αναφέραμε προηγουμένως) μπορεί να συμβολίζει την ένωση των 4 στοιχείων, την επίτευξη της ενότητας.

Το τέσσερα επίσης υποδηλώνεται μέσα από τις 4 κατευθύνσεις και συμβολίζει τον χώρο και την εκδήλωση στο σύνολό της. Βορράς, Νότος, Ανατολή, Δύση: κάθε μία από τις κατευθύνσεις έχει έναν μεγάλο συμβολισμό, όμως η έννοια του 4 τις διοικεί και επιτρέπει την εννοιολογική δημιουργία του «χώρου».

Η εκδήλωση είναι και αυτή τετραπλή από την επιστημονική σκοπιά. Υπάρχει ο τρισδιάστατος χώρος των Καρτεσιανών διαστάσεων ο οποίος ολοκληρώνεται, «κλείνει» με την 4^η διάσταση του χρόνου. Έτσι φτάνουμε στο αγαπημένο χωροχρονικό συνεχές του Einstein και της σύγχρονης Φυσικής.

Ο ίδιος ο χρόνος επίσης διαιρείται με έναν τετραπλό τρόπο, εξαιτίας της περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο και του φαινομένου των ισημεριών και των ηλιοστασίων. Είναι οι γνωστές μας εποχές. Ο κύκλος ζωής όλης της φύσης ρυθμίζεται από τον αιώνιο κύκλο των 4 εποχών. Όλοι οι λαοί από την αρχαιότητα έως σήμερα γιορτάζουμε με έμμεσο ή άμεσο τρόπο τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Αυτός ο τετραπλός κύκλος του ήλιου αντανακλάται στην ανθρώπινη ζωή μέσα από τη φάση της γέννησης και της άνθισης (Άνοιξη), της νιότης (Καλοκαίρι), της ωριμότητας και της καρποφορίας (Φθινόπωρο) και του θανάτου ή ενδοσκόπησης (Χειμώνας).

Στις θρησκείες, όπου έχουμε πάντα πολλούς και πλούσιους συμβολισμούς, μπορεί αυτός ο συμβολισμός να υπάρχει με έμμεσο τρόπο, όπως για παράδειγμα η γέννηση του θεανθρώπου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ή η ανάστασή του στην εαρινή ισημερία. Στις διάφορες θρησκείες βρίσκουμε τη χρήση του 4πλού συμβολισμού: όπως για παράδειγμα στον Χριστιανισμό τα 4 Ευαγγέλια ή οι 4 καβαλάρηδες της αποκάλυψης, στον Ινδουισμό τα τέσσερα στάδια της ζωής του ανθρώπου, στον Βουδισμό οι 4 μεγάλες Αλήθειες κλπ.

Μια πολύ σημαντική έκφραση του τέσσερα, βρίσκουμε στην προσωκρατική σκέψη μέσα από τα τέσσερα στοιχεία. Αυτή τη μυστηριακή διδασκαλία τη συναντάμε αναγεννημένη πολύ αργότερα στον Ευρωπαϊκό μεσαίωνα στα τάγματα των Αλχημιστών. Τα τέσσερα στοιχεία είναι η Γη, το Νερό, ο Αέρας και η Φωτιά, όμως αυτά είναι κάτι πολύ περισσότερο από τις γνωστές μας φυσικές εκφράσεις όπως το νερό ενός ποταμού, ο άνεμος ή η φυσική φωτιά.

Στην παραδοσιακή φιλοσοφία και στον εσωτερισμό, με τον όρο «στοιχεία» χαρακτηρίζονται οι καταστάσεις της ύλης που δομούν τον κόσμο μας. Σαν πρωταρχικά συστατικά εκφράζονται με πολλούς τρόπους και σε όλα τα επίπεδα συνείδησης ή δόνησης. Συσχετίζονται με τις διαβαθμίσεις των ενεργειακών επιπέδων, μέσα στα οποία δρα ο άνθρωπος. Επίσης, κυβερνούν τα βασίλεια που συσχετίζονται μ’ αυτά: ορυκτά, φυτά, ζώα και άνθρωποι. Κι ακόμη, αν δοκιμάσουμε να ανεβάσουμε το επίπεδο της αναλογικής μας μελέτης, θα βρούμε πως τα τέσσερα στοιχεία συσχετίζονται με νόμους-ενέργειες που οι άνθρωποι μέσα στις διάφορες θρησκείες ονόμασαν ως «θεούς».

«Θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για τα ορατά περιβλήματα, τα σύμβολα των ψυχών ή των αόρατων πνευμάτων που τα ζωογονούσαν. Τα στοιχεία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ήταν οι ασώματες αρχές, οι συνδεδεμένες με τις τέσσερις μεγάλες διαιρέσεις του υλικού μας κόσμου»¹

Καθώς τα τέσσερα στοιχεία εκδηλώνονται, αρχίζει ένα αέναο παιχνίδι μεταξύ τους που γεννά τη Δημιουργία. Κάθε φαινόμενο, σύμφωνα με την αντίληψη των αλχημιστών εμπεριέχει και τα τέσσερα στοιχεία, αν και χαρακτηρίζεται κυρίως από ένα. Με την ένωση δύο τουλάχιστον στοιχείων παράγεται μία ένταση και εκτυλίσσεται η δημιουργία και ανάπτυξη, ενώ αντίθετα μπορεί να οδηγήσει στη φθορά και την καταστροφή.

Πόσα θαυμάσια πράγματα μπορούν ακόμα να κρύβονται κάτω από τη σκόνη των χιλιόχρονων συμβόλων; Αν μπορούσαμε να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά πάνω στα ίχνη που αφήνουν, ίσως καταφέρναμε να κατανοήσουμε ή ακόμα και να διαισθανθούμε υπερβατικές πραγματικότητες. Να έρθουμε σε επαφή έστω και στιγμιαία με τις σαφείς Αλήθειες που έχουν κρατήσει αναλλοίωτες για χιλιάδες χρόνια. Ο γνωστός φιλόσοφος Carl Jung αναφέρει: «Πρέπει να αναγνωρίσω, πως είμαι απλώς μια έκφραση, ένα σύμβολο της Ψυχής»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ