Τα Πλατωνικά Στερεά και ο Θεός Δημιουργός

«Ο Ποιητής και Δημιουργός αυτού του σύμπαντος είναι δύσκολο να βρεθεί. Και αν ακόμη τον βρει κάποιος, είναι αδύνατον να τον φανερώσει σε όλους τους ανθρώπους. Χρειάζεται επίσης να διερευνήσουμε σύμφωνα με ποιο από τα δυο παρακάτω υποδείγματα σχεδίασε τον κόσμο ο κατασκευαστής του. Σύμφωνα με αυτό που είναι αμετάβλητο και σταθερό ή σύμφωνα με κάτι που έχει γίνει; Αν βέβαια ισχύει ότι αυτός ο κόσμος είναι ωραίος και ο δημιουργός του αγαθός, τότε είναι φανερό ότι χρησιμοποιήθηκε το αιώνιο υπόδειγμα!» ΠΛΑΤΩΝ, ΤΙΜΑΙΟΣ

Κάθε τι που βλέπουμε, ακούμε και αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, ανήκει στον κόσμο του αισθητού και κάθε αισθητό αντικείμενο είναι αποτέλεσμα της δημιουργίας. Αυτή η δημιουργία έχει ως αρχικό υπόδειγμα κάτι το οποίο συγκεντρώνει όλα εκείνα τα στοιχεία της τελειότητας, της αρμονίας και της ωραιότητας. Το αρχικό αυτό υπόδειγμα είναι ο κόσμος των Ιδεών, ο οποίος είναι αιώνιος και αμετάβλητος. Σε ένα πρώτο επίπεδο είναι λοιπόν ο κόσμος αυτός, που παραμένει αναλλοίωτος και ανώλεθρος, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο θεϊκός Πλάτων. Και σε ένα δεύτερο επίπεδο ο κόσμος των φαινομένων, ο τρεπτός κόσμος, που υφίσταται διαρκώς μεταβολές και μετασχηματισμούς σύμφωνα με κάποιους κανόνες.

Κατά κάποιον τρόπο το πρώτο πράγμα που συμβαίνει όταν δημιουργείται το σύμπαν είναι οι Ιδέες, είναι αυτό που ταιριάζει με όσα διαβάζουμε για τη θεία Σκέψη, τον Παγκόσμιο Νου, τα Αρχέτυπα. Όταν οι Αρχετυπικές Ιδέες αρχίζουν να συγκεκριμενοποιούνται και να εκδηλώνονται προκύπτουν οι Αριθμοί. Η πρώτη αντικειμενικοποίηση των Ιδεών είναι οι Αριθμοί. Με άλλα λόγια οι μεγάλοι νόμοι της φύσης είναι αριθμητικοί. Σύμφωνα με τους Πυθαγόριους οι αριθμοί είναι οι πρώτες νοητικές αντικειμενοποιήσεις και εκφράζονται στους συγκεκριμένους αισθητούς κόσμους μέσα από τις Γεωμετρικές Μορφές ή σκιές τους. Οι αριθμοί είναι η πρώτη έκφραση του Θεού. Στους Πυθαγόριους επίσης αποδίδεται η φράση: «Αεί ο Θεός ο Μέγας γεωμετρεί». Θεωρούσαν την ιδέα του αριθμού ως αρχετυπική. Υπάρχει το ΕΝΑ και από εκεί ξεκινούν οι διάφοροι αριθμοί που εκφράζονται στον κόσμο μέσα από τις γεωμετρικές ιδέες και αυτές με τη σειρά τους μέσα από τα πολύεδρα. Ο κόσμος της ουσίας είναι ο κόσμος των αριθμών. Έτσι οι γεωμετρικές μορφές είναι τα σώματα των αριθμών. Οι συνδυασμοί των γεωμετρικών μορφών και η έκφραση τους στην ύλη δημιουργούν τον κόσμο, που είναι «κόσμημα». Έτσι τα πάντα όταν εκδηλώνονται, δηλαδή όταν βγουν από τους ιδανικούς τους κόσμους για να εκφραστούν στους υλικούς, εκτελούν την ίδια διαδικασία για να γίνουν αντιληπτά από τη δική μας νόηση. Κάθε αριθμός έχει την αντικειμενική του γεωμετρική αντανάκλαση: σε πρώτη φάση αντανακλάται σε σχήματα με δυο διαστάσεις και στη συνέχεια σε γεωμετρικά σώματα τριών διαστάσεων. Όσο προχωρούμε προς το πιο συγκεκριμένο και αντικειμενικό έχουμε σχήματα και συνδυασμούς σχημάτων, που δημιουργούν άπειρους συνδυασμούς σωμάτων, μέσω των οποίων εκφράζεται η φύση.

«Οτιδήποτε έχει γίνει, πρέπει να έχει σώμα, να είναι ορατό και απτό. Τίποτε όμως δεν γίνεται ορατό χωρίς την συμμετοχή της φωτιάς ή απτό χωρίς να περιέχει κάτι στερεό, δηλαδή χωρίς την συμμετοχή της γης. Φωτιά και γη επομένως χρησιμοποίησε ο Θεός όταν άρχισε να πλάθει το σώμα του σύμπαντος». ΠΛΑΤΩΝ, ΤΙΜΑΙΟΣ

Δύο πράγματα είναι ωστόσο αδύνατον να συντεθούν σωστά χωρίς την παρουσία κάποιου τρίτου, αφού χρειάζεται να παρεμβληθεί ένας συνδετικός δεσμός. Και ο πιο ωραίος δεσμός είναι αυτός που καταφέρνει να δημιουργήσει από τα συνδεόμενα μέρη και τον εαυτό του το πιο ομογενές σύνολο. Και αυτό το επιτυγχάνει με τον καλύτερο τρόπο η γεωμετρική αναλογία. Εδώ φαίνεται πως ο Πλάτων θεωρεί τα Μαθηματικά, τη Γεωμετρία – Στερεομετρία, την ασφαλέστερη μέθοδο για να καταλάβουμε τη γενεσιουργό αιτία των πραγμάτων. Αν το σώμα του σύμπαντος επρόκειτο να πλαστεί επίπεδο και χωρίς κανένα βάθος, τότε θα αρκούσε ένας και μόνος μέσος για την σύνδεση των πάντων. Επειδή όμως ο κόσμος έχει την μορφή στερεού και για την συναρμογή των στερεών απαιτούνται πάντοτε δύο και ποτέ ένας μέσος, ο Θεός τοποθέτησε το νερό και τον αέρα ανάμεσα στη φωτιά και τη γη, εγκαθιδρύοντας μεταξύ τους, τις ίδιες κατά το δυνατόν αναλογίες. Ο λόγος φωτιάς/αέρα να είναι ο ίδιος με τον λόγο αέρα/νερού και νερού/γης. Τα συνέδεσε αρμονικά και έτσι εξηγείται πώς γεννήθηκε το σώμα του κόσμου από αυτά τα 4 Στοιχεία και απέκτησε τέτοια συνεκτικότητα, ώστε μόνο αυτός που τα συνέδεσε να μπορεί να το διαλύσει.

Επιστρέφοντας πάλι στην αρχή, για να είναι ένα στοιχείο ορατό και απτό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διάσταση του βάθους. Το βάθος περικλείεται κατ’ ανάγκη από επιφάνειες και όσες επιφάνειες είναι επίπεδες, αποτελούνται από τρίγωνα. Αυτό που γεννιέται πρέπει να είναι σωματοειδές και χωρίς αμφιβολία η Φωτιά, η Γη, το Νερό και ο Αέρας είναι σώματα. Αν και για να αντιληφθούμε αυτά τα Στοιχεία πρέπει ο νους να απελευθερωθεί από τον κόσμο τον αισθητό και από μια ανθρωπομορφική διάσταση των πραγμάτων. Γιατί στην πραγματικότητα δεν αναφερόμαστε στα στοιχεία της επιστήμης της χημείας, αλλά για «Δυνάμεις της Φύσης» που εκδηλώνονται και το όνομα που παίρνει το καθένα, σχετίζεται με διάφορες μορφές και καταστάσεις της ύλης. Όχι με τις πιο τραχείς από αυτές που εμπεριέχονται στο στοιχείο Γη, όπως είναι τα στερεά, τα υγρά, τα αέρια κ.λπ. που μαθαίνουμε στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, αλλά με πιο λεπτές και αόρατες, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο από το γήινο επίπεδο, στον κόσμο τον ενεργειακό, του Ψυχισμού και του Νου. Σύμφωνα με τις παραδοσιακές διδασκαλίες τα Πρωταρχικά Στοιχεία είναι επτά.

Από αυτά τα τέσσερα έχουν ήδη εκδηλωθεί: η Γη, το Νερό, ο Αέρας και η Φωτιά, το πέμπτο είναι αυτό που λέγεται Αιθέρας και θεωρείται η ουσία και η περίληψη άλλων δύο στοιχείων που ακόμη δεν γνωρίζουμε. Από αυτά τα τέσσερα στοιχεία αυτό που πάντα θεωρήθηκε ως το πρωταρχικό και ανώτερο ήταν η Φωτιά. Τα άλλα τρία γεννιούνται μέσα από αντανακλάσεις αυτού του στοιχείου σε κατώτερα επίπεδα και δονήσεις της ύλης. Ο κόσμος του νου αποτελεί μια πραγματικότητα, όπως παρόμοια και ο κόσμος της ψυχής, άσχετα αν εμείς δεχόμαστε ως μοναδική πραγματικότητα τον φυσικό κόσμο των αισθήσεων. Έτσι η ιδέα της Φωτιάς, που συναντάμε στον μύθο του Προμηθέα, εκφράζεται σε όλα αυτά τα πεδία με διαφορετική κάθε φορά δόνηση και συχνότητα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη γέννηση και των υπολοίπων στοιχείων, όπως υποδειγματικά περιγράφει ο Πλάτωνας στον Τίμαιο. Ο Αριστοτέλης μας δίνει την πληροφορία ότι ο Θαλής θεωρούσε ως αρχή το Ύδωρ, ο Αναξιμένης τον Αέρα, Ο Ηράκλειτος το Πυρ. Σε αυτά ο Εμπεδοκλής πρόσθεσε τη Γη και θεώρησε ότι τα πάντα προέρχονται από τα 4 αυτά Στοιχεία, τα οποία κατά τις ενώσεις και τους διαχωρισμούς τους παραμένουν αναλλοίωτα.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο Πλάτωνας, στην προσπάθεια του να αναπαραστήσει αυτήν τη διαδικασία, περιέγραψε κάποιες γεωμετρικές απεικονίσεις, που γνωρίζουμε σήμερα ως Πλατωνικά στερεά. Έτσι αναφέρει ότι η Γη, ως πιο δυσκίνητη και πιο εύπλαστη, έπρεπε να πάρει τη μορφή εκείνου του στερεού που έχει τις σταθερότερες βάσεις, συνεπώς τη μορφή του Κύβου. Από τα υπόλοιπα τρία στερεά, εκτός από το δωδεκάεδρο που αποτελεί εξαίρεση, το πιο ευκίνητο, το πιο κοφτερό και οξύ προς κάθε κατεύθυνση και επιπλέον το πιο ελαφρύ, αφού αποτελείται από το μικρότερο αριθμό ίσων μερών έχει την μορφή της Πυραμίδας και είναι το Τετράεδρο. Στο Νερό αποδίδει ο Πλάτωνας το πιο δυσκίνητο από τα στερεά που έχουν απομείνει, το Εικοσάεδρο. Και στον Αέρα που έχει τις ιδιότητες της φωτιάς αλλά σε μικρότερο βαθμό ως ενδιάμεσο περισσότερο στοιχείο και ως δεύτερη στη σειρά κατασκευή, το Οκτάεδρο!

Τα τέσσερα λοιπόν από τα πέντε Γεωμετρικά στερεά, εκτός από το δωδεκάεδρο, ο Πλάτων εξήγησε πως προέρχονται από δύο θεμελιώδη ορθογώνια τρίγωνα. Το ορθογώνιο ισοσκελές και το ορθογώνιο σκαληνό. Το πρώτο έχει εκατέρωθεν της ορθής γωνίας ίσες πλευρές, που αντιστοιχούν σε ίσες γωνίες, ενώ το άλλο έχει άνισες πλευρές εκατέρωθεν της ορθής γωνίας, που αντιστοιχούν σε άνισες γωνίες. Η ομορφιά τους ανάγεται στην απλότητα που συνδέονται οι γωνίες. Στο ορθογώνιο ισοσκελές παρατηρούμε οι γωνίες να έχουν μια ανάπτυξη 45^ο – 45^ο – 90^ο και στο ορθογώνιο σκαληνό αντίστοιχα 30^ο – 60^ο – 90^ο ( το άθροισμα των γωνιών τους είναι πάντα όπως γνωρίζουμε από τα μαθηματικά 180^ο ). Οι αναλογίες αυτές φυσικά έχουν μια βαθειά σημασία, γιατί με ένα τρόπο όλος ο κόσμος δημιουργείται από αυτά τα τριγωνάκια….! Το πρώτο τρίγωνο, το ορθογώνιο ισοσκελές, οι Πυθαγόρειοι το ονόμασαν «μισό τετράγωνο» γιατί είναι! Και το δεύτερο, το ορθογώνιο σκαληνό, το ονόμασαν μισό ισόπλευρο τρίγωνο, γιατί επίσης όταν διπλασιαστεί γεννά το ισόπλευρο τρίγωνο. Έτσι ας δούμε τη γεωμετρική κατασκευή και την πολυεδρική μορφή που παίρνουν το καθένα από τα τέσσερα στερεά:

Το πρώτο στη σειρά κατασκευή, το Τετράεδρο, το πιο μικρό στερεό, η Φωτιά, δημιουργείται από το τρίγωνο που έχει υποτείνουσα διπλάσια από την μικρότερη του πλευρά. Π.χ ΓΒ=2ΔΒ [το σκαληνό ορθογώνιο τρίγωνο που έχει πλευρές χ, ψ και 2χ δηλαδή σύμφωνα με το πυθαγόρειο θεώρημα χ

+ψ2 =4χ2 / Δηλαδή είναι το τρίγωνο που έχει πάντα το τετράγωνο της μεγαλύτερης κάθετης πλευράς τριπλάσιο από το τετράγωνο της μικρότερης, όπως λέει ο Πλάτωνας. Όπως συμπεραίνει κανείς λύνοντας την εξίσωση ψ2=3χ2 ]. Αν συνενώσουμε δύο τέτοια τρίγωνα ΑΒΓ & ΑΓΖ στην υποτείνουσα τους, δημιουργείται ένα τραπέζιο ΑΒΓΖ. Και αν επαναλάβουμε το ίδιο τρεις φορές, δηλαδή δημιουργήσουμε τρία τέτοια τραπέζια, δηλαδή έξι αρχικά τριγωνάκια σκαληνά και τα συνθέσουμε με τρόπο που οι υποτείνουσες και οι μικρότερες πλευρές τους να ενώνονται σε ένα κεντρικό σημείο, δημιουργείται αυτόματα ένα ισόπλευρο τρίγωνο ΑΗΕ, που αποτελεί την μια βάση του κανονικού Τετράεδρου! Το πρώτο είδος στερεού που διαιρεί την περιγεγραμμένη σφαίρα σε τέσσερα ίσα και όμοια μέρη και αποτελείται από 24 ορθογώνια σκαληνά τριγωνάκια.

Το δεύτερο στερεό, το Οκτάεδρο, που αντιπροσωπεύει τον Αέρα, περιέχει οκτώ έδρες, δηλαδή αποτελείται από δύο τετράεδρα, συνεπώς 48 ορθογώνια σκαληνά τριγωνάκια. Για αυτό όταν συναντηθούν δύο ίσα μέρη φωτιάς, η αρμονική τους συναρμογή θα δώσει ένα μέρος αέρα!

Το τρίτο γεωμετρικό στερεό, είναι το Στοιχείο Νερό και προκύπτει από την σύνθεση 120 στοιχειωδών τριγώνων, τα οποία αναλύονται σε 24 τρίγωνα, που μας δίνουν ένα κανονικό τετράεδρο (φωτιά) και σε 96 τρίγωνα, που μπορούν να σχηματίσουν δυο κανονικά οκτάεδρα από 48 τρίγωνα το καθένα, δηλαδή δύο στοιχεία του Αέρα.

Με την δημιουργία των τριών στερεών ολοκληρώθηκε το έργο του ενός τριγώνου.

Στην γένεση του 4^ου στερεού, του Κύβου, που αντιπροσωπεύει τη Γη, λαμβάνει χώρα το ισοσκελές τρίγωνο. Αν τέσσερα ισοσκελή τρίγωνα συνενωθούν φέρνοντας τις ορθές τους γωνίες στο κέντρο, σχηματίζουν ένα Τετράγωνο. Η σύνθεση έξι τέτοιων τετραγώνων, που σχηματίζουν οχτώ στέρεες γωνίες, σχηματίζουν το κανονικό εξάεδρο ή Κύβο.

Έμεινε ακόμη μια κατασκευή, η Πέμπτη, το κανονικό Δωδεκάεδρο. Αυτή την κατασκευή ο Θεός την πρόβαλε στο σύμπαν και το διακόσμησε περιχαράσσοντάς το με αυτήν. Η αινιγματική αυτή αναφορά του Πλάτωνα συμπληρώνεται σε ένα άλλο έργο του, την «Επινομίδα», όπου εισάγει το 5^ο στοιχείο στην Κοσμογονία του, τον Αιθέρα. Αποτελεί την πέμπτη ουσία – «πεμπτουσία» και συμβολίζει τον Ουρανό. Οι βάσεις του Δωδεκάεδρου είναι κανονικά πεντάγωνα, οπότε είναι αδύνατη η προσφυγή στα τρίγωνα.

Βιβλιογραφία: