Του χρόνου οι Συμπληγάδες

«Αυτό που πρέπει να σκεφτούμε είναι
τι θα κάνουμε με το χρόνο που μας
έχει δωθεί…»
-Άρχοντας των Δαχτυλιδιών-

Ο Χρόνος! Μέχρι να διασαφηνίσω στο μυαλό μου αν είναι σχετικός ή απόλυτος, πλάνη ή πραγματικότητα, του πόνου ιατρός ή της αγάπης εξανεμισμός, ο χρόνος έχει ήδη πετάξει παίρνοντας και τις απαντήσεις μαζί του. Λίγο πριν το τέλος μονολογώ: «Θεέ μου, τι σπατάλη…»!

Αυτό δεν κάνουμε κάθε μέρα; Σπαταλούμε το χρόνο που μας έχει δωθεί˙ το πιο πολύτιμό μας αγαθό! «Μα η ζωή έχει απαιτήσεις˙ πότε θα προλάβω να τις ικανοποιήσω;», λέει κάποιος. Ναι, η ζωή έχει απαιτήσεις! Αλλά είναι πολύ λιγότερες από τις πλασματικές ανάγκες που δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι βασισμένες στην ικανοποίηση του εγωισμού μας˙ στα θέλω και τις επιθυμίες μας που με τη σειρά τους γίνονται θεμελιώδεις ανάγκες ¨επιβίωσης¨ στην αστική μας ζούγκλα. Ανάγκη για τίτλους, ανάγκη για επαγγελματική ανέλιξη, για υλική και οικονομική ευμάρεια, για κοινωνική καταξίωση και αναγνωρισιμότητα˙ να αφήσουμε ένα καλό όνομα τελοσπάντων! Τι θα λέει ο κόσμος για εμάς;

Και τι γίνεται πραγματικά με εμάς; Τρέχουμε ασθμαίνοντας να προλάβουμε. Σαν το σκύλο που κυνηγάει την ουρά του, έτσι προσπαθούμε κι εμείς να πιάσουμε το χρόνο. Μελέτες αναφέρουν ότι αυτή η συμπεριφορά των πιστών μας φίλων οφείλεται -κατά βάση- σε δυο παράγοντες: διάθεση για παιχνίδι ή έντονο άγχος[i]. Για τον άνθρωπο πάντως αν με ρωτήσετε, δεν βλέπω και πολύ διάθεση για παιχνίδι. Αφενός γιατί όπως είπαμε δεν υπάρχει χρόνος˙ αφετέρου γιατί παίρνουμε πολύ σοβαρά τον εαυτό μας: Πρέπει σύμφωνα με τις νόρμες της εποχής να προσέχουμε πάρα πολύ την εικόνα μας. Να είμαστε ατσαλάκωτοι και καλοσιδερωμένοι μη τυχόν και το πρόσωπό μας κάνει πτυχώσεις που να υποδεικνύει έλλειψη πειθαρχίας˙ η οποία θα θέσει σε κίνδυνο την κοινωνία της μηχανοποίησης, την επιστήμη της κατανάλωσης και την πίστη στην ψηφιακή μας θρησκεία. Μιλάμε για σοβαρά ζητήματα τώρα. Πού χρόνος για παιχνίδι;

Τι μας μένει λοιπόν; Το άγχος! Από πού πηγάζει το άγχος; Ας δούμε τι λένε οι ψυχολόγοι: «Μερικές φορές το άγχος είναι αποτέλεσμα του στρες, αποτελεί όμως διαφορετική πάθηση. Το άγχος μοιάζει περισσότερο με το αίσθημα του φόβου παρά με το στρες. Όταν έχουμε άγχος, αυτό οφείλεται σε ένα ερέθισμα που μας προκαλεί φόβο και ένα αίσθημα αδυναμίας. Μερικοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα αίτια του άγχους που βιώνουν ή πάσχουν από διαταραχές άγχους που απορυθμίζουν τη ζωή τους. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι φοβίες και το άγχος εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξη της ζωής ενός ατόμου[ii]».

Φόβος λοιπόν. Φόβος ως προς το τι όμως; «Ως προς ένα νέο και άγνωστο για εμάς ερέθισμα», μας ανακοινώνει ο γιατρός. Και εδώ γεννάται το οξύμωρο: Εφόσον αφορά τον φόβο προς το άγνωστο, γιατί εμείς κουβαλάμε το άγχος ανελλιπώς; Ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέες καταστάσεις κάθε μέρα; Κάθε άλλο˙ όλοι μας παραπονιόμαστε για την ρουτίνα που μας τρώει και πως δεν αλλάζει τίποτα στη ζωή μας. Είμαστε παραδομένοι στην μηχανοποίηση και την βαριεστημάρα˙ που σημαίνει οικειότητα. Που είναι το άγνωστο λοιπόν; Μην ψάχνεις μακριά φίλε αναγνώστη˙ βρίσκεται ακριβώς εδώ! Μπροστά σου! Μέσα σου! Το ονομάζουν άγνοια… Ο Πλάτωνας συνήθιζε να λέει: «Δυο είναι οι αρρώστιες της ψυχής: η άγνοια και η τρέλα, όντας η δεύτερη μια συνέπεια της πρώτης».

«Τι άγνοια και κουραφέξαλα μας λες εδώ; Εγώ αφιέρωσα μια ζωή στο διάβασμα: Σχολείο, πανεπιστήμιο, μεταπτυχιακά, διδακτορικά και πάει λέγοντας. Έχω γνώσεις εγώ!». Πράγματι, έχεις ξοδέψει πολύ χρόνο για να πάρεις μόρφωση, η οποία και εξαργυρώνεται με την κατάκτηση μιας αξιόλογης θέσης εργασίας. Ή και όχι. Η άγνοια όμως οφείλεται στην έλλειψη παιδείας και όχι μόρφωσης. Έλλειψη παιδείας σημαίνει ότι αδυνατώ να απαντήσω σε δυο καίρια ανθρώπινα ερωτήματα: Ποιος είμαι και προς τα πού πηγαίνω; Το πρώτο σχετίζεται με το δελφικό ρητό ¨Γνώθι Σαυτόν¨. Το δεύτερο με την ¨Μελέτη Θανάτου¨. Και τα δυο μας είναι τόσο άγνωστα ώστε και μόνο η φευγαλέα σκέψη τους να μας προκαλεί τρόμο. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν μπορούμε να τα διώξουμε από πάνω μας˙ διότι είναι μέσα μας. Κι έτσι το άγχος, που κάποτε αποτελούσε μια αδιόρατη παρουσία καθώς νιώθαμε πως έχουμε όλο το χρόνο με το μέρος μας, τώρα ήρθε να συγκατοικήσει μόνιμα μαζί μας φέρνοντας και τα μπογαλάκια του: ανασφάλειες, διαταραχές, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, απογοήτευση… Όλα αυτά τα στοιχεία που μας καθιστούν αδρανείς, καθώς όπως όλοι μας ξέρουμε, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του φόβου είναι η παράλυση[iii]. Η ζωή όμως κινείται, με ή χωρίς εμάς!

«Ένα ποτάμι, ένας χείμαρρος από συμβάντα είναι ο χρόνος ζωής του ανθρώπου, όπου το καθετί μόλις πάει να φανεί, έχει κιόλας φύγει, κι ακολουθεί αμέσως κάτι άλλο που κι αυτό θα παρασυρθεί».

Αυτή τη διαπίστωση έκανε ο Μάρκος Αυρήλιος. Πολύ εύστοχη παρατήρηση όμως έκανε κι ένας Άραβας σοφός ονόματι Χεζάσι, όταν ένας μαθητής του τον ρώτησε τι είναι αστείο στον άνθρωπο: «Πάντα σκέφτονται ανάποδα. Βιάζονται να μεγαλώσουν και μετά αναστενάζουν για τη χαμένη τους νεότητα. Χάνουν την υγεία τους για να αποκτήσουν χρήματα και στη συνέχεια χάνουν τα χρήματα τους για να έχουν υγεία. Σκέφτονται με τόσο άγχος το μέλλον, ώστε αμελούν το παρόν και έτσι δεν ζουν ούτε το παρόν ούτε το μέλλον. Ζουν σαν να μην επρόκειτο να πεθάνουν ποτέ και πεθαίνουν σαν να μην έζησαν ποτέ[iv]».

Λοιπόν; Που εντοπίζουμε τελικά την ρίζα του προβλήματος; Μα στην άγνοια φυσικά: «Η γνώση της άγνοιας, είναι η αρχή της σοφίας», όπως μας διδάσκει και ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος, ένας εκ των επτά αρχαίων σοφών. Η λύση του κάθε προβλήματος ενυπάρχει μέσα στο ίδιο το πρόβλημα. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει λύση˙ απλώς μπορεί να μην μας αρέσει. Γιατί χρειάζεται να κοπιάσεις για να δεις αποτέλεσμα˙ και υπομονή καθώς κάθε αλλαγή χρειάζεται τον χρόνο της. Δυο στοιχεία τα οποία έρχονται σε άμεση σύγκρουση με τη νόρμα της εποχής, που τα θέλει όλα γρήγορα και χλιαρά. Στο προκείμενο: Το πρόβλημα που μας απασχολεί είναι μέσα μας. Άρα, δεν χρειάζεται να τρέχουμε σε μάντισσες και χαρτορίχτρες. Δεν χρειάζεται να τρέχουμε σε συνεδρίες θεραπείας αλλά ούτε και σε shopping therapy που η μόνη ευδαιμονία που μας προσφέρουν διαρκεί μέχρι να επιστρέψουμε στο σπίτι. Όχι˙ μιλάμε για μια πιο μόνιμη και αποτελεσματική θεραπεία: αυτήν της φιλοσοφίας! Μόνο μέσω αυτής μπορούμε να λάβουμε απαντήσεις για τα ερωτήματα που θέσαμε πρωτύτερα. Και το πιο σπουδαίο: κάνεις εξοικονόμηση τόσο σε χρήμα όσο και σε χρόνο που είναι και το ζητούμενο.

Το θέμα της αυτογνωσίας απασχόλησε την φιλοσοφία όσο κανένα άλλο. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι σοφοί κατέληξαν στο συμπέρασμα πως είναι το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο. Οπότε κι εμείς θα ξεκινήσουμε απ’ τα πιο απλά καθότι χρειαζόμαστε ένα κίνητρο. Ποιο καλύτερο απ’ τον θάνατο. Θα μπορούσε κάλλιστα κάποιος να πει «μα καλά, με αρκετό θάνατο δεν ασχολούμαστε στις μέρες μας;». Με ποιον τρόπο όμως ασχολούμαστε, ερωτώ εγώ; Με το να μετράμε υποκριτικά τα θύματα σε ένα πόλεμο; Τα άτομα που ανασύρθηκαν πνιγμένα από τις θάλασσες; Αυτών που εξακολουθούν να πεθαίνουν από πείνα και κακουχίες στον εκσυγχρονισμένο κόσμο του 21^ου αιώνα; Ή μήπως αυτών που ανήκουν στον κύκλο μας και καθώς φεύγουν παραμένουμε εμείς να τους θρηνούμε πεθαίνοντας περισσότερο κι απ’ τους ίδιους τους εκλιπόντες; Όχι, αγαπητέ μου αναγνώστη. Δεν είναι αυτή ενασχόληση με το θάνατο. Η φιλοσοφική θεμελίωση της αντίληψης για το θάνατο, προϋποθέτει τον υγιή στοχασμό που πριμοδοτεί τη ζωή και μας προτρέπει να δείχνουμε ευγνωμοσύνη για το ύψιστο αυτό αγαθό. Μας προτρέπει να αποτιμάμε το χρόνο όχι σε έκταση αλλά σε συμπύκνωση αριστείας και αρετής, εντάσσοντας την ποιότητα στις καθημερινές μας πράξεις, ώστε να αισθανθούμε κάτι από την πληρότητα που δικαιωματικά αξίζει ο άνθρωπος και που είναι στο χέρι του να την αγγίξει. Ώστε, την ώρα που θα μας επισκεφτεί ο αδερφός του ύπνου, όποια κι αν είναι αυτή, να μπορέσουμε να ζωγραφίσουμε ένα χαμόγελο ελαφρότητας, χωρίς βάρη στην καρδιά. Δια τούτο και δεν έχει τόση σημασία η μετάνοια της τελευταίας στιγμής, αλλά η εξιλέωση και η λύτρωση με πράξεις συνείδησης και αγάπης ενόσω είμαστε ζωντανοί και θαρραλέοι. Θαρραλέοι γιατί χρειάζεται σθένος και ανδρεία για να μπορέσεις με απόλυτη διαύγεια νου και καρδιάς, να παραδεχτείς τα λάθη σου και να μπορέσεις να τα διορθώσεις ενώ έχεις χρόνο. Θάρρος χρειάζεται για να συγχωρέσεις.

Είναι όμως δείγμα δειλού και ανεύθυνου ανθρώπου να αποφεύγει να φτιάξει τα πράγματα ενώ έχει τη δύναμη να το κάνει, γιατί νομίζει πως θα του δωθεί η ευκαιρία κάποια στιγμή στο μέλλον να πράξει το σωστό. Ή επειδή νομίζει πως στο τέλος θα του δωθεί συγχώρεση απ’ τον φιλέσπλαχνο Θεό. Ξέρε, πως οι περισσότεροι αυτή την εντύπωση έχουν. Σαν φτάνει όμως το τέλος όλοι θρηνούν γιατί αφήσανε πράγματα στη μέση και δεν πρόλαβαν. Και θρηνούν, γιατί ακόμα κι αν ο Θεός τους συγχωρεί, δεν σημαίνει ότι κάνει το ίδιο και ο Eαυτός τους. Γιατί αυτόν τον είχαν απωλέσει πολύ καιρό πριν. Καθώς συμπέρανε και ο Πλούταρχος, «ο γενναίος πεθαίνει μια φορά, ο δειλός κάθε μέρα».

Μην περιμένεις λοιπόν το πότε θα είναι κατάλληλες οι συνθήκες˙ μην φτάσεις στο σημείο να οδύρεσαι για τις ¨αναπάντεχες¨ αναχωρήσεις προσφιλών σου προσώπων καθώς οι πικρία θα σου κατακαίει τα σωθικά γιατί δεν πρόλαβες να εκφράσεις αυτά που νιώθεις. «Ω, έφυγε πολύ νωρίς» ή «δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό˙ πέθανε τόσο ξαφνικά». Μα ακούς τι λες; Δεν έχουμε υπογράψει κανένα συμβόλαιο που να ορίζει ημερομηνία αναχώρησης από τούτον δω τον τόπο. Γι’ αυτό και ο Οράτιος προέτρεπε το ¨άδραξε την ημέρα¨ (Carpe diem):

«Όμως εσύ, που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία σου: και η ζωή σπαταλιέται στις αναβολές κι ο καθένας πεθαίνει γεμάτος ασχολίες. Όσο μιλάμε, θα ‘χει πετάξει πια ο φθονερός ο χρόνος: Άδραξε λοιπόν το σήμερα και δείξε λιγότερη εμπιστοσύνη στο αύριο»[v].

Επιπλέον, η ¨μελέτη θανάτου¨ μας υπενθυμίζει ότι η αλαζονεία και η έπαρση που μας φουσκώνουν τα στήθη, δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση δύναμης και ανωτερότητας. Διότι κάτι ανώτερο και δυνατότερο παραμονεύει στη γωνία. Γι’ αυτό το λόγο υπήρχε και μια παράδοση στην αρχαία Ρώμη, όπου οι ύπατοι και εν συνεχεία οι αυτοκράτορες, μετά την επιτυχή έκβαση ενός πολέμου, τελούσαν θρίαμβο μπαίνοντας στη Ρώμη ενώπιον ολόκληρης της πόλης. Οδηγούσαν ένα τέθριππο[vi] άρμα και απολάμβαναν επευφημίες και λατρείες ισάξιες ενός θεού από το πλήθος. Υπήρχε ωστόσο πάνω στο άρμα πίσω και αριστερά του ένας δούλος, ευθύνη του οποίου ήταν καθ’ όλη τη διάρκεια του θριάμβου να του ψιθυρίζει στο αυτί: «Respice post te! Hominem te esse memento. Memento mori!»[vii].

Πως μπορούμε να νιώθουμε τόσο σπουδαίοι όταν ξέρουμε ότι ο θάνατος μάς παραμονεύει; Ρητορικό το ερώτημα˙ την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο Δον Χουάν στον Καστανέντα: «Ο θάνατος είναι ο αιώνιος σύντροφός μας˙ ο μόνος σοφός σύμβουλος που διαθέτουμε. Βρίσκεται πάντα στ’ αριστερά μας. Ενίοτε σου ψιθυρίζει στο αυτί και νιώθεις το ρίγος του… Όταν άλλοτε νιώθεις πως όλα σου πάνε στραβά και σ’ οδηγούν στην καταστροφή, γύρισε προς τον θάνατό σου και ρώτησέ τον αν είναι έτσι. Ο θάνατός σου θα σου πει πως κάνεις λάθος και πως τίποτα άλλο δεν μετράει έξω απ’ το άγγιγμά του. Και θα προσθέσει: Εγώ δεν σε άγγιξα ακόμη…»[viii]. Είτε λοιπόν νιώθουμε ισχυροί και ακατάβλητοι είτε φοβισμένοι και ανήμποροι, σε κάθε περίπτωση ο απάνθρωπος θάνατος μπορεί να μας κάνει εμάς ανθρώπινους. Να μας κάνει να επαναξιολογήσουμε την πολύτιμη ζωή και τον χρόνο που μας έχει δωθεί για να την αξιοποιήσουμε. Κάνε λοιπόν μια άσκηση φαντασίας φίλε αναγνώστη: Έστω κι ερχότανε κάποιος και σου ανακοίνωνε ότι έχεις μια βδομάδα στη διάθεσή σου πριν πεθάνεις. Αλήθεια, τι θα έκανες;

Θα φρόντιζες να τρυγήσεις και το τελευταίο σταφύλι απ’ το τσαμπί του εναπομείναντος χρόνου˙ να μεθύσεις απ’ το βαρέλι των συναισθημάτων που θα ξεχυθούν απ’ τις καρδιές των συνανθρώπων σου. Όταν θα συνόδευες το παιδί σου, τον αδερφό σου, τον σύντροφό σου, τους γονείς σου, τους φίλους σου, στον σταθμό ή στο λιμάνι, θα τους αποχαιρετούσες με τη ζέση του ήλιου γνωρίζοντας πως δεν υπάρχει χρόνος για διαφωνίες και τσακωμούς˙ διότι δεν θα τους ξαναδείς. Θα πήγαινες κοντά στη φύση να ξαπλώσεις σ’ ένα λιβάδι, να σ’ αγγίξει ο άνεμος, να πιείς νερό απ’ τον ποταμό, να ζωγραφίσεις ένα χαμόγελο στο πρόσωπο του ζωοδότη Ήλιου όπως έκανες μικρό παιδί. Θα γελούσες σαν το μικρό παιδί. Θα μάθαινες ότι είσαι κομμάτι αυτού του κόσμου και ότι έχεις τον αναγκαίο χρόνο για να πράξεις τα πιο μικρά και τα πιο μεγάλα πράγματα…

Αναρωτήσου λοιπόν, είναι εφικτό να βιώσεις υπό κανονικές συνθήκες μια τέτοια αποκάλυψη πληρότητας και ευγνωμοσύνης για το θαύμα της ζωής που σου έχει προσφερθεί; Ένα θαύμα που συνίσταται στην ευγενική συνύπαρξη και αλληλοπροσφορά Αγάπης; Ναι, είναι! Δίνοντας τον κατάλληλο χρόνο για να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Να μάθεις ποιος πραγματικά είσαι και ποιες είναι οι δυνατότητές σου. Το μόνο που χρειάζεται είναι επανεκκίνηση:

Σταμάτα να βιάζεσαι˙ γιατί όπως υποδηλώνει και η ίδια η λέξη πρόκειται για βιασμό. Της ψυχής σου… Κάνε λοιπόν μια παύση. Δες με ηρεμία το που βρίσκεσαι. Σ’ αρέσει; Προχώρα. Δεν σ’ αρέσει; Ε, τότε προχώρα οπωσδήποτε.
Κάνε μια πράξη. «Ένα ταξίδι χιλίων χιλιομέτρων αρχίζει με ένα βήμα», έλεγε ο Λάο Τσε. Λοιπόν, προχώρα.
Δεν υπάρχει δρόμος δίχως προβλήματα. Η ζωή δεν επέλεξε εσένα ειδικά να σου φορτώσει βάρη. Τα έχει μοιράσει σε όλους. Δες τα σαν δοκιμασίες που μπορούν να σε κάνουν δυνατότερο και αντιμετώπισέ τα. Ο Ιερός Αυγουστίνος έλεγε: «Κύριε, δε ζητώ ελαφρότερο φορτίο, αλλά δυνατότερους ώμους».
Οι Στωικοί χωρίζανε τα πράγματα σε δυο κατηγορίες: τι εξαρτάται από εμένα και τι δεν εξαρτάται από εμένα. Δες τι πραγματικά εξαρτάται από εσένα και αυτά να πράττεις, υπεύθυνα και αποφασιστικά. Τα υπόλοιπα είναι βάρη περιττά. Πέταξέ τα.
Μην χάνεις χρόνο στις αμφιβολίες και στις αναβολές. Χρόνος υπάρχει μόνο για αποφάσεις. Μην χάνεις χρόνο με το να σκέφτεσαι το παρελθόν και να αγωνιάς για το μέλλον˙ ζήσε το Τώρα. Μόνο αυτό ορίζεις.
Να βάλεις χαρά σε ό,τι κι αν κάνεις. Η ευτυχία δεν έρχεται ουρανοκατέβατη. Εσύ την οικοδομείς[ix] με τις καλές σκέψεις που γίνονται καλές πράξεις. Και όσο προπονείσαι σε αυτό τόσο καλύτερος γίνεσαι. Και να γελάς! Το γέλιο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο γιατί είναι μεταδοτικό. Γιατί όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης, «μέρα που δεν γέλασες είναι μέρα χαμένη».
Να προσέχεις τον εαυτό σου. Είσαι πολύ σημαντικός σ’ αυτόν τον κόσμο. Κι ας έχουν βαλθεί όλοι να σε πείσουν για το αντίθετο. Αλλά θυμήσου: Σημαντικός δεν σημαίνει πως σου ανήκει ο κόσμος˙ σημαίνει ότι είσαι μέρος του και οφείλεις να συντελείς στην αρμονία του. Σβήνε λοιπόν την έπαρση, ειδικά όταν βρίσκεσαι σε θέση ισχύος. Memento mori!
Μην συγκρίνεις τον εαυτό σου με τους άλλους. Να τον συγκρίνεις μόνο με αυτό που ήσουν εχθές. Έτσι θα αποφύγεις το δηλητήριο της κριτικής.
Να εξετάζεις τον εαυτό σου. Πότε μιλάει η λογική, πότε το συναίσθημα, πότε τα πάθη, πότε τα θέλω και οι επιθυμίες, πότε τα ένστικτα. Βλέπεις πόσα διαφορετικά πράγματα είμαστε; Όλα όμως πρέπει να τα κυβερνάει ο Νους.
Να αναπτύξεις την προσοχή και την συγκέντρωσή σου. Να παρατηρείς τον κόσμο γύρω σου˙ πάντα κάτι συμβαίνει! Να κρατάς σημειώσεις για αυτά που σε απασχολούν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Να ψάχνεις για λύσεις το πρωί με καθαρό μυαλό και να κάνεις την αποτίμηση το βράδυ. Να τρέφεσαι σωστά και να κοιμάσαι επαρκώς. Ώστε όταν ξυπνάς να μην συνεχίζεις να κοιμάσαι…
Να κλείσεις την τηλεόραση. Οπωσδήποτε! Αν έχεις τόσο μεγάλη ανάγκη να δεις, απέφευγε τα Μ.Μ.Ε. (Μέσα Μαζικής Εξημέρωσης) και τις σαχλές εκπομπές˙ σε κάνουν πλαδαρό και άβουλο. Σήκωσε το κεφάλι από το tablet ή το κινητό˙ σκέψου ποιοι είναι αυτοί που έχουν μονίμως σκυμμένο το κεφάλι και δες αν κατατάσσεις τον εαυτό σου εκεί… Να διαβάζεις ποιοτικά βιβλία. Παράτα τα μαγκαζίνα και το συρφετό της υποκουλτούρας: Προσβάλλει την νοημοσύνη σου! Να ακούς ποιοτική μουσική˙ είναι η γλώσσα της ψυχής. Να κάνεις καλές συναναστροφές με ανθρώπους που έχεις σε εκτίμηση. Απέφευγε τους τοξικούς ανθρώπους.
Να ακολουθείς τον δρόμο της Φιλοσοφίας. Μονάχα αυτή μπορεί να σου διδάξει όσα ειπώθηκαν και όλα τα υπόλοιπα που δεν μπορούν να ειπωθούν μέσα σε ένα άρθρο. Μονάχα αυτή μπορεί να σου μάθει ποιος πραγματικά είσαι˙ να σου μάθει πώς να διαχειριστείς τον φόβο, πώς να διώξεις την άγνοια. Να αγαπάς και να σέβεσαι τον εαυτό σου˙ να αγαπάς και να σέβεσαι τον Άνθρωπο, την Φύση, τον Θεό. Έτσι αποκτάει ο χρόνος σου πραγματική αξία!

[i] Άγχος που στην χειρότερη εκδοχή του οδηγεί στην λεγόμενη ¨Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή¨:Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες ο σκύλος νιώθει μια ακατανίκητη επιθυμία να εκτελέσει -επαναλαμβανόμενα- μια συμπεριφορά, ακόμα και εάν αυτή τον τραυματίζει. Το αυτό ισχύει και στον άνθρωπο.

[ii] Onmed.gr: Άγχος και στρες: Ποια είναι η διαφορά.

[iii] Της διάνοιας και της συνείδησης.

[iv] Χεζάσι: Μικρές ιστορίες από τον Κοέλιο http://ola-ta-kala.blogspot.com

[v] Σύζευξη της ¨Επιστολής προς Μενοικέα¨ του Επίκουρου και της ¨Ωδής 1,11¨ του Οράτιου.

[vi] Ο τέθριππος σε ένα συμβολικό επίπεδο εκφράζει τα τέσσερα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του ανθρώπου. Θρίαμβο επομένως τελεί αυτός που έχει καταφέρει την μεγαλύτερη νίκη: αυτήν επί του εαυτού του.

[vii] Κοίτα πίσω σου. Να θυμάσαι πως είσαι θνητός. Να θυμάσαι πως θα πεθάνεις.

[viii] Ταξίδι στο Ιξτλάν.

[ix] Τύχη εκ του τυγχάνω, ομμόριζο του ρήματος τεύχω, που μεταξύ άλλων σημαίνει οικοδομώ, κατασκευάζω.

Βιβλιογραφία – Πηγές