Η Ινδική Τριμούρτι

Ο Ινδουισμός είναι μια πανάρχαιη θρησκεία-χωρίς ιδρυτή, δόγματα, αυστηρά οργανωμένη εκκλησία-, που φθάνει μέχρι τις μέρες μας. Σύμφωνα με την παράδοση είναι ο αιώνιος δρόμος που ακολουθεί τους κανόνες και τις βασικές απαιτήσεις της παγκόσμιας τάξης μέσα από τους αέναους κύκλους της.

Κάτω από το γενικό αυτό όνομα που δόθηκε τον 19° αιώνα, συνυπάρχουν θρησκευτικές αντιλήψεις της βεδικής παράδοσης, της προάρειας Ινδίας, μυστικιστικά στοιχεία, φιλοσοφικές ιδέες και λαϊκά στοιχεία καθώς και μεταγενέστερες επιδράσεις από τον Βουδισμό, τον Χριστιανισμό και τον Μουσουλμανισμό.

Στις Βέδες και τα σχόλια τους – Βραχμάνας και Ουπανισάντ – που εξακολουθούν να είναι τα Ιερά Βιβλία του Ινδουισμού, έρχονται να προστεθούν τα μεγάλα έπη Ραμαγιάνα και Μαχαμπαράτα, συντελώντας με τη διάδοσή τους στην επικράτηση των θεών Βισνού και Σίβα.

Την πιο γνωστή Τριάδα της Ινδίας, την ονομαζόμενη Τριμούτρι, αποτελούν οι θεοί Βράχμα, Βισνού και Σίβα. Πρόκειται για μια μεταγενέστερη θρησκευτική αντίληψη, γιατί ο Βράχμα και ο Βισνού δεν αναφέρονται στις Βέδες.

Βράχμα

Ο Βράχμα είναι το πρώτο πρόσωπο της ινδικής Τριμούρτι, ο δημιουργός του σύμπαντος στην αρχή κάθε κοσμικού κύκλου, πατέρας των θεών και των ανθρώπων. Δεν λατρεύεται με τον ίδιο τρόπο όπως οι άλλοι θεοί, επειδή έχει εκπληρώσει τον σκοπό του. Θα επανέλθει σε πρώτο πλάνο στην επόμενη δημιουργία του κόσμου. Σύζυγος του είναι η Σαρασβάτι.

Στις παραστάσεις απεικονίζεται σε χρώμα κόκκινο, συνήθως με τέσσερα κεφάλια σαν κύριος των κατευθύνσεων του χώρου. Μερικές φορές έχει και ένα πέμπτο που κοιτάζει προς τα πάνω. Αυτό λέγεται ότι του το έκαψε ο Σίβα με το τρίτο του μάτι γιατί τον προσέβαλε.

Όχημά του είναι ένας κύκνος, μια χήνα ή ένα παγώνι. Πρόκειται για ηλιακό σύμβολο. Είναι το θεϊκό πουλί που γέννησε στα νερά το κοσμικό αυγό από το οποίο ξεπήδησε ο Βράχμα.

Σύμβολα

Στα τέσσερα χέρια του κρατάει τη Ρινγκ Βέδα, ένα σκήπτρο, σύμβολο εξουσίας ή ένα κομπολόι στο νήμα του οποίου είναι περασμένοι όλοι οι κόσμοι και οι καταστάσεις της εκδήλωσης. Κρατάει επίσης ένα τόξο σαν έμβλημα βασιλείας και αναζήτησης της τελειότητας και έναν δίσκο, που αναπαριστά το σύμπαν.

Βισνού

Είναι το δεύτερο πρόσωπο της ινδικής Τριάδας, ο Συντηρητής και προστάτης του σύμπαντος, ο Παντοδύναμος, αυτός που παίρνει όλες τις μορφές. Στη βεδική εποχή δεν είχε μεγάλο ρόλο, του είχαν αφιερώσει 5 μόνο ύμνους από τους 1028 της Ρινγκ Βέδα. Για τους Βισνουιστές, την πιο πολυάριθμη ινδουιστική ομάδα, ο Βισνού λατρεύεται σαν Ισβάρα, Ανώτατο Ον, σε όλες Του τις εκδηλώσεις.

Μεταγενέστερες παραστάσεις τον απεικονίζουν σαν άνδρα με σκούρο μπλε χρώμα, το χρώμα του απείρου και κίτρινα ρούχα. Ιππεύει τον Γκαρούντα, ένα γιγαντιαίο αετό ή γεράκι -ηλιακό σύμβολο- που έχει συχνά ανθρώπινα χαρακτηριστικά με γαμψή μύτη. Ο Γκαρούντα οδηγεί τον Βισνού στην ουράνια κατοικία του, την Βαϊκούντα. Σύζυγος του είναι η Λάκσμι.

Σύμβολα

Στα τέσσερα χέρια του κρατάει:

1) ένα ρόπαλο, σύμβολο γενικά της δύναμης. Σ’ ό,τι αφορά στον Βισνού συμβολίζει ειδικότερα την πρωταρχική γνώση και τη δύναμη αυτής της γνώσης.

2) Σε άλλο χέρι κρατάει ένα κοχύλι σαν κύριος των υδάτων, από το οποίο βγαίνει ο αρχέγονος δημιουργικός ήχος ΟΜ, που είναι ο εκδηλωμένος Λόγος.

3) Ένα περιστρεφόμενο ακτινωτό δίσκο, ηλιακό σύμβολο, που υποδηλώνει την περιστροφή του σύμπαντος γύρω από τον άξονά του και την περιστροφή των τσάκρας και

4) Έναν λωτό, σύμβολο παγκόσμιας αγνότητας και γονιμότητας. Είναι ο κόσμος που προβάλλει από τα ύδατα του πρωταρχικού χάους.

Ο λωτός υποδηλώνει επίσης την πνευματική εξέλιξη επειδή αρχίζει με τις ρίζες του στη λάσπη, αναπτύσσεται προς τα πάνω μέσα από τα θολά νερά και ανθίζει στον ήλιο και το φως του ουρανού. Είναι σύμβολο υπερανθρώπινης γέννησης που προβάλλει αμόλυντη από τα λασπώδη νερά.

Οι θεοί που αναδύονται μέσα από έναν λωτό υποδηλώνουν τον κόσμο που προβάλλει μέσα από το υδάτινο στοιχείο, ενώ ο λωτός απεικονίζει τον ήλιο που αναδύεται από τα αρχέγονα νερά του χάους.

Οι Αβατάρα του Βισνού

Οι δυνάμεις του Βισνού εκδηλώνονται στον κόσμο μέσα από τους Αβατάρα του, τους απεσταλμένους του, τις γήινες ενσαρκώσεις του. Αβατάρ σημαίνει «αυτός που κατεβαίνει». Έρχονται κάθε φορά που υπάρχει ανάγκη, κάθε φορά που το κακό κυριαρχεί, για να επαναφέρουν στον κόσμο το καλό και τη δικαιοσύνη. Οι πρώτοι τέσσερις έχουν έρθει με τη συμβολική μορφή ζώου και οι επόμενοι πέντε εμφανίστηκαν με ανθρώπινη μορφή. Είναι οι εξής :

Ματσύα, το ψάρι, έσωσε την ανθρωπότητα και τη Βέδα από τον κατακλυσμό.
Κούρμα, η χελώνα, βοήθησε στη δημιουργία του κόσμου, φέροντάς τον στη πλάτη της.
Βαράχα. το αγριογούρουνο, έβγαλε τον κόσμο από τα νερά με τα κέρατά του.
Ναρασίμχα, μισός άνθρωπος, μισός λιοντάρι, εξουδετέρωσε έναν βασιλιά των δαιμόνων.
Βαμάνα, ο νάνος, νίκησε τον βασιλιά Μπάλι, ισχυρό δαίμονα.
Παρασουράμα, ο βραχμάνος, νίκησε την κάστα των πολεμιστών.
Ράμα, οι άθλοι του αναφέρονται στο έπος Ραμαγιάνα.
Κρίσνα, αυτός που έδωσε τη διδασκαλία του στον Αρζούνα μέσα από τη Μπαγκαβάτ Γκίτα.
Βούδας, ο αφυπνισμένος
Κάλκι, αυτός που πρόκειται να έλθει στο τέλος αυτής της εποχής, ιππεύοντας ένα λευκό άλογο, για να εγκαινιάσει ένα νέο κύκλο του σύμπαντος.

Σίβα

Ο Σίβα είναι το τρίτο πρόσωπο της Τριμούρτι, ο Καταστροφέας. Αυτός που καταβροχθίζει τα πάντα, που καταστρέφει τις μορφές για να τις κάνει να ξαναγεννηθούν. Στη βεδική εποχή ήταν γνωστός ως Ρούντρα. Ενσαρκώνει επίσης τον ασκητισμό. Σαν Μαχαγιόγκι είναι ο προστάτης των γιόγκι, των ασκητών. Παρουσιάζεται με μακριά μαλλιά, σαν σύμβολο απόρριψης της κοινωνίας. Στη Σίβα Πουράνα του αποδίδονται πάνω από χίλια ονόματα, όπως Μαχεσβάρα, κύριος της γνώσης, Μαχακάλα, κύριος του χρόνου, Τριλοσάρα, κύριος του τρίτου ματιού, κ.α. Από αυτή την άποψη είναι τα πάντα και παίρνει διάφορες μορφές, δημιουργός, καταστροφέας, προστάτης.

Σαν Σίβα Ναταράτζα είναι ο θεϊκός χορευτής και απεικονίζεται μέσα σ’ έναν πύρινο τροχό που συμβολίζει το σύμπαν και εμπεριέχει τους αέναους εξελικτικούς ρυθμούς της ζωής και του θανάτου.

Χορεύει το χορό ταντάβα, υποδηλώνοντας ταυτόχρονα τη δόξα του και την αιώνια κίνηση του σύμπαντος όταν ο θεός το καταστρέφει στο τέλος κάθε εποχής.

Ο χορός του αντιπροσωπεύει τη καταστροφή της Μάγια, του κόσμου της πλάνης.

Ο Σίβα παριστάνεται ξανθός, συχνά με τρία πρόσωπα: δύο αντίθετα, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, σαν μεγάλος γιόγκι και αρχηγός της οικογένειας, καταστροφέας και αυτός που παρέχει ανάπαυση, και μ’ ένα τρίτο πρόσωπο γαλήνιο και ειρηνικό που συμφιλιώνει τα άλλα δύο.

Έχει και τρία μάτια. Το τρίτο μάτι είναι το μάτι της φώτισης, της ανώτερης γνώσης. Κάποιες φορές απεικονίζεται με τρεις οριζόντιες γραμμές, ένα σημάδι που φέρουν σήμερα οι οπαδοί του.

Ο Σίβα το χρησιμοποιεί και για να κατακεραυνώνει τους εχθρούς του, καθώς και για να σκοτώνει τους θεούς και τα άλλα όντα κατά την περιοδική καταστροφή του σύμπαντος.

Σύμφωνα με την παράδοση, το απέκτησε όταν η Παρβάτι, η σύζυγός του, διασκέδαζε καλύπτοντας τα άλλα δύο μάτια του, βυθίζοντας όμως έτσι τον κόσμο στα σκοτάδια με κίνδυνο να τον κάνει να εξαφανιστεί.

Σύμβολα

Σε κάποιες παραστάσεις φέρει στον λαιμό του ένα περιδέραιο από ανθρώπινα κρανία και τα μαλλιά του καταλήγουν σε φίδια. Τότε είναι ο Μπαϊράβα, ο καταστροφέας.

Έχει τέσσερα χέρια. Στο ένα κρατάει τη φωτιά που καταστρέφει τους κόσμους, αλλά και τους αναδημιουργεί και στο απέναντι ένα μικρό διπλό τύμπανο, το νταμαρού, ο ήχος του οποίου προκαλεί μια νέα εκδήλωση, μια νέα δημιουργία και συντελεί γενικά στον ρυθμό του σύμπαντος. Συμβολίζει επίσης τον λόγο, πηγή αποκάλυψης και παράδοσης.

Μ’ ένα άλλο χέρι κάνει τη χειρονομία της προστασίας και της ευλογίας, και με το τέταρτο, που δείχνει προς τα κάτω, προς το υψωμένο πόδι του, υποδηλώνει το καταφύγιο και τη σωτηρία του πιστού.

Το υψωμένο πόδι του Σίβα συμβολίζει την απελευθέρωση. Σαν Ναταράτζα πατάει πάνω στο σώμα του δαίμονα Μουτζαλάκα, τον οποίο έχει σκοτώσει και ο οποίος συμβολίζει την ανθρώπινη άγνοια.

Τα όπλα του είναι τρία φίδια τυλιγμένα στο σώμα του. Το ένα είναι στα μαλλιά του, το άλλο γύρω από τους ώμους ή τον λαιμό του και το τρίτο σχηματίζει το ιερό κορδόνι, που θυμίζει αυτό που φέρουν και οι βραχμάνοι. Ιππεύει τον λευκό ταύρο Νάντι, σύμβολο γονιμότητας και φύλακα των τετραπόδων όντων.

Παρότι ο Ινδουισμός, πέρα από την Τριμούρτι, έχει άπειρους θεούς, θεές και μια μεγάλη ιεραρχία όντων, δεν έχει χάσει την πρωταρχική μεταφυσική του ρίζα, την ιδέα της ενότητας πίσω από τη πολλαπλότητα. Όπως λέει ο Βισνού επεξηγώντας τη φύση της Τριμούρτι: «Μόνο οι αδαείς με θεωρούν ξεχωριστό από τον Σίβα. Ο Βράχμα, Αυτός και Εγώ (Βισνού) είμαστε ένα, παίρνοντας διαφορετικά ονόματα για τη δημιουργία, τη διατήρηση και την καταστροφή του σύμπαντος. Τρεις σε έναν, πληρούμε όλα τα όντα. Έτσι και ο σοφός θα θεωρήσει τους άλλους σαν τον εαυτό του».

Βιβλιογραφία: