“Τέχνη είναι η Σοφία που έγινε Ομορφιά”
Jorje Angel Livraga
Μαρσίλιο Φιτσίνο
Ο Μαρσίλιο Φιτσίνο, ο μεγαλύτερος απ’ τους νεοπλατωνικούς της Φλωρεντινής Ακαδημίας, διακηρύσσει ότι ο άνθρωπος είναι συνδετικός κρίκος μεταξύ ουρανού και γης. Έτσι τοποθετείται μια γέφυρα μεταξύ μικρόκοσμου και μακρόκοσμου, που ενώνει τη διάνοια του ανθρώπου με το Πνεύμα τού Θεού
Οι Ουμανιστές αποδύονται σε μια γεμάτη ενθουσιασμό προσπάθεια για την αναζήτηση των δημιουργιών εκείνων του ανθρώπου, που έχουν λησμονηθεί στα σκονισμένα ράφια των βιβλιοθηκών των μοναστηριών.
Την πρώτη θέση καταλαμβάνουν τώρα στα ενδιαφέροντα του ανθρώπου τα έργα των αρχαίων Ελλήνων κλασικών, γνωστά στη Δύση μέχρι τότε από περιλήψεις σε μετάφραση για πρακτικούς και μόνο σκοπούς.
Ο Ουμανισμός δεν περιορίστηκε στην Ιταλία. Εξάλλου, ο μεγαλύτερος γνώστης της κλασικής και χριστιανικής λογοτεχνίας της εποχής ήταν ο Έρασμος (1466 – 1536) του Ρότερνταμ, ο οποίος διατηρούσε αλληλογραφία με ανθρώπους από ολόκληρη την Ευρώπη. Η ευρεία σκέψη του αναζητούσε συμβιβαστικές λύσεις σε προβλήματα που αφορούσαν τα ανθρώπινα πάθη, τις θρησκευτικές διαμάχες και τη σύγκρουση αρχαιότητας και Χριστιανισμού.
Η Αναγεννησιακή τέχνη δεν χαρακτηρίστηκε από μια επιστροφή στο παρελθόν, αντίθετα, οι νέες τεχνικές σε συνδυασμό με το νέο πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε εκείνη την εποχή, επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να καινοτομήσουν. Επιπλέον, για πρώτη φορά, η τέχνη έγινε ιδιωτική, με την έννοια πως δεν διαμορφωνόταν από τη θρησκευτική ή πολιτική εξουσία, αλλά αποτελούσε προϊόν αποκλειστικά των ίδιων των καλλιτεχνών.
Ο Λεονάρντο ντι σερ Πιέρο ντα Βίντσι – ένας Homo Universalis
«Επιθυμώ να κάνω θαύματα»
«Το μέγεθος της επιτυχίας ενός ανθρώπου, μετριέται από την κατάκτηση της γνώσης του εαυτού του. Αυτή είναι η νομοτέλεια της φύσης»
(Leonardo di ser Piero da Vinci, 15 Απριλίου 1452 — 2 Μαΐου 1519), πιο συνηθισμένα Λεονάρντο ντα Βίντσι ή απλά Λεονάρντο, ήταν Ιταλός πολυμαθής της Αναγέννησης και οι τομείς που τον ενδιέφεραν συμπεριλάμβαναν την εφεύρεση, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, την επιστήμη, τη μουσική, τα μαθηματικά, την εφαρμοσμένη μηχανική, τη λογοτεχνία, την ανατομία, τη γεωλογία, την αστρονομία, τη βοτανική, τη συγγραφή, την ιστορία, και τη χαρτογραφία. Αποκαλούταν συχνά ο πατέρας της παλαιοντολογίας, της ιχνολογίας και της αρχιτεκτονικής. Θεωρείται ευρέως ένας από τους καλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών. Μερικές φορές του δίνονται τα εύσημα για την εφεύρεση του αλεξίπτωτου, του ελικοπτέρου και του άρματος μάχης.
«Κάτι που είναι όμορφο στον άνθρωπο πεθαίνει, όχι όμως και στη τέχνη»
«Η φύση δεν παραβαίνει ποτέ τους νόμους της»
Μέσα από τη ζωγραφική ο Λεονάρντο ντα Βίντσι παρουσιάζει έναν κόσμο ιδεατό, φανταστικό, ξεπερνώντας την απλή μίμηση της φύσης. Είναι γνωστή η τεχνική που χρησιμοποιούσε ο ντα Βίντσι, το “σφουμάτο”, για να απομακρύνει τη σκληρότητα από τις μορφές των έργων του. Χρησιμοποιούσε για τα περιγράμματα απαλά χρώματα και, καθώς τα άφηνε ακαθόριστα, ενεργοποιούσε τη φαντασία του θεατή. O Λεονάρντο ντα Βίντσι, ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας, μηχανικός και συγγραφέας, μαθήτευσε στο εργαστήριο του Βερόκιο στη Φλωρεντία. Ακούραστος ερευνητής και παρατηρητής της φύσης, μελέτησε Βοτανική, ιατρική, γεωφυσική, ανατομία, μαθηματικά. Αντιμετώπιζε κάθε πρόβλημα παράγοντας συνεχώς νέες ιδέες. Εκτός από τα ζωγραφικά του έργα, που μελετήθηκαν με προσοχή από τις επόμενες γενιές των καλλιτ εχνών, σημαντικές είναι οι σπουδές και τα σκίτσα του όπου αποτύπωνε τις επιστημονικές του αναζητήσεις, τις ανατομικές μελέτες του ανθρώπινου σώματος και τις παρατηρήσεις του για την αρχιτεκτονική, αλλά και για οχυρωματικά έργα, για έργα υδραυλικής και μηχανικής, για το φωτισμό, για την προοπτική και το χρώμα, για το πέταγμα των πουλιών. Όλα επιβεβαιώνουν, παράλληλα με τη συνεχή καλλιτεχνική του δημιουργία, τις πολύπλευρες προσπάθειές του για την κατανόηση του κόσμου και της φύσης.
«Οι λεπτομέρειες κάνουν την τελειότητα, η τελειότητα δεν είναι λεπτομέρεια»
Θεωρείται αρχετυπική μορφή του αναγεννησιακού ουμανιστή και επιστήμονα, του αναγεννησιακού καλλιτέχνη, Homo Universalis και μια ιδιοφυής προσωπικότητα.
«Η ανάγκη είναι η αφέντρα και η οδηγός στη φύση»
Ο ντα Βίντσι και η μουσική:
- Μπορούσε να διαβάζει και να γράφει μουσική, ενώ συνέθεσε και μικρά τραγούδια,μερικά από τα οποία μας έχουν σωθεί στα σημειωματάριά του. Του αποδίδεται η σχεδίαση παράξενων μουσικών οργάνων, όπως μιας λύρας σε σχήμα κράνους αποτελούμενης από μία έως τρεις χορδές.]Συνάρτηση της ενασχόλησής του με τη μουσική ήταν και η μελέτη θεμάτων ακουστικής και ο σχεδιασμός σχετικών οργάνων. Ίσως σχεδίαζε μουσικά όργανα πριν φύγει από την Φλωρεντία το 1481. Τα μουσικά όργανα που του αποδίδονται ήταν υβριδικές κατασκευές, αλλά κανένα δεν μας έχει σωθεί.
«Η απόλυτη δυστυχία είναι όταν η θεωρία ξεπερνάει την εφαρμογή»
Σάντρο Μποτιτσέλι
Ο Αλεσσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι (Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, 1 Μαρτίου 1445 – 17 Μαΐου 1510), γνωστός περισσότερο ως Σάντρο Μποτιτσέλι, (Sandro Botticelli) ήταν διακεκριμένος Ιταλός ζωγράφος της αναγέννησης. Αποτέλεσε έναν από τους πιο γνωστούς και επιτυχημένους καλλιτέχνες της εποχής του, του οποίου η φήμη άρχισε να εξανεμίζεται κατά τις αρχές του 16ου αιώνα, όταν οι φιλοσοφικές ιδέες που διαπερνούσαν τους πίνακές του άρχισαν να εκτοπίζονται. Το ενδιαφέρον για το έργο του αναθερμάνθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε απέκτησε αυτό τη θέση και την αναγνώριση που κατέχει μέχρι σήμερα.
Botticelli, Sandro (1444/5-1510);
O Μποτιτσέλι συνδέθηκε στενά με την οικογένεια των Μεδίκων και μέσα από τον ευρύτερο κύκλο των γνωριμιών της, ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του νεοπλατωνισμού.
Ο Μποτιτσέλι φιλοτέχνησε το έργο χρησιμοποιώντας ως πηγή τον Όμηρο και απεικόνισε τη στιγμή κατά την οποία η Αφροδίτη φθάνει στο νησί των Κυθήρων, μετά τη γέννησή της. Στο αριστερό άκρο του πίνακα, απέδωσε το Ζέφυρο μαζί με την Αύρα, οι οποίοι προσπαθούν να φυσήξουν έτσι ώστε η Αφροδίτη να φτάσει στη στεριά όπου θα την υποδεχτεί μία από τις Ώρες.
Επέστρεψε στη Φλωρεντία την άνοιξη του 1482 και τα επόμενα χρόνια ολοκλήρωσε αρκετά αλληγορικά έργα, με θέματα δανεισμένα από τη μυθολογία, χωρίς ωστόσο να εγκαταλείψει τις θρησκευτικές συνθέσεις. Σε αυτή την περίοδο ανήκει και ένα από τα σημαντικότερα έργα του, η Αλληγορία της Άνοιξης (La Primavera), πίνακας που συμβολίζει τον ερχομό της ομώνυμης εποχής και αποτελεί ένα από τα πλέον δυσερμήνευτα έργα του Μποτιτσέλι. Κεντρική μορφή του έργου είναι η θεά του έρωτα Αφροδίτη, η οποία απεικονίζεται στον κήπο της, πλαισιωμένη από τις τρεις Χάριτες που εκτελούν ένα κυκλικό χορό, τον αγγελιοφόρο Ερμή, τον φτερωτό Έρωτα, τη θεά των λουλουδιών Φλώρα και τον Ζέφυρο, ο οποίος κυνηγά μία νύμφη.
Μικελάντζελο
Ο Μικελάντζελο ντι Λοντοβίκο Μπουοναρότι Σιμόνι (Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, 6 Μαρτίου 1475- 18 Φεβρουαρίου 1564), γνωστός περισσότερο ως Μιχαήλ Άγγελος, ήταν Ιταλός γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτοναςκαι ποιητής της Αναγέννησης, που άσκησε απαράμιλλη επίδραση στην ανάπτυξη της δυτικής τέχνης. Σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης. Υπήρξε ο μοναδικός καλλιτέχνης της εποχής, του οποίου η βιογραφία εκδόθηκε πριν τον θάνατό του, στους Βίους του Τζόρτζιο Βαζάρι, ο οποίος επέλεξε να τον τοποθετήσει στην κορυφή των καλλιτεχνών, χρησιμοποιώντας για τον Μιχαήλ Άγγελο το προσωνύμιο ο θεϊκός (Il Divino). Στα δημοφιλέστερα έργα του ανήκουν οι νωπογραφίες που φιλοτέχνησε για το Παπικό παρεκκλήσιο του Βατικανού (Καπέλα Σιξτίνα), το άγαλμα του Δαβίδ και η Πιετά (αποκαθήλωση) στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη.
Από τα σπουδαιότερα έργα του: η διακόσμηση του θόλου του Παπικού Παρεκκλησίου (Καπέλα Σιξτίνα), με νωπογραφίες των δώδεκα Αποστόλων. Ο Μιχαήλ Άγγελος αντιπρότεινε ένα περισσότερο σύνθετο και φιλόδοξο εγχείρημα, δημιουργώντας τελικά, σε διάστημα τεσσάρων ετών (1508-1512), περισσότερες από 300 βιβλικές φιγούρες και άλλες θρησκευτικές παραστάσεις, όπως σκηνές από την Γένεση, την ιστορία του Νώε ή τη Δευτέρα Παρουσία. Τα τέσσερα αυτά χρόνια, λέγεται, ότι ο Μικελάντζελο δεν βγήκε από την Καπέλα Σιξτίνα παρά ελάχιστα και δεν επέτρεψε σε κανέναν να δει το έργο του, δημιουργώντας έτσι μια αναστάτωση, μια φήμη και πλήθος κόσμου σύρρεε έξω από το Παρεκκλήσι. Σημαντική καινοτομία υπήρξε επίσης η απεικόνιση θεμάτων που προέρχονταν από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση, χωρίς άμεση σχέση με την χριστιανική θρησκεία, όπως οι Σίβυλλες. Ο θόλος ήταν τόσο ψηλά που επινόησε μία τεχνοτροπία. Ζωγράφισε παραμορφωμένες τις φιγούρες, έτσι ώστε ο θεατής, που βρίσκεται αρκετά μέτρα πιο κάτω, να τις βλέπει κανονικές.
Ραφαήλ
Ο Ραφαήλ, μαζί με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι και τον Μιχαήλ Άγγελο, ανήκει στους κορυφαίους καλλιτέχνες αυτής της περιόδου. Το μνημειώδες έργο του η «Σχολή των Αθηνών» κοσμεί μια αίθουσα του Βατικανού και είναι μια από τις σημαντικότερες και γνωστότερες τοιχογραφίες της Αναγέννησης, ένας ύμνος στην κλασική φιλοσοφία και στις απαρχές του Δυτικού πολιτισμού.
Η «Σχολή των Αθηνών» αποτελεί ύμνο στη φιλοσοφία μέσα στην καρδιά της Καθολικής Εκκλησίας. Κάτω από το θόλο ενός τεράστιου ναού, υπό την προστασία του Απόλλωνα και της Αθηνάς, θεών του πνευματικού φωτός και της σοφίας, που τα αγάλματά τους έχουν περίοπτη θέση στο επάνω μέρος του έργου, βρίσκονται όλοι οι εκπρόσωποι της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με τους μαθητές τους που συζητούν, διδάσκουν, γράφουν ή στοχάζονται. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο, που καλύπτει όλο το επάνω μέρος του έργου, δόθηκε στον Ραφαήλ από τον Μπραμάντε.
Στο κέντρο της τοιχογραφίας, με φόντο την αψίδα του βάθους, στο σημείο φυγής, δεσπόζουν οι μορφές των δύο κορυφαίων Ελλήνων φιλοσόφων, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, με τις χαρακτηριστικές χειρονομίες, που δείχνουν τις τάσεις τους. Στο πρόσωπο του Πλάτωνα ο καλλιτέχνης έδωσε τα χαρακτηριστικά του Λεονάρντο ντα Βίντσι και τα συμπλήρωσε με στοιχεία που πήρε από μια προτομής του φιλοσόφου που ανήκε στο Λορέντζο των Μεδίκων. Ο Πλάτων υψώνει το δεξί του χέρι προς τα πάνω, προς τον ουρανό, προς τον κόσμο των ιδεών, ενώ με το αριστερό κρατάει τον «Τίμαιο». Δίπλα του, νεότερος, είναι ο Αριστοτέλης. Το δεξί του χέρι δείχνει προς τη γη, ενώ με το αριστερό κρατάει τα Ηθικά Νικομάχεια.
Ο τίτλος «Η Σχολή των Αθηνών» δεν δόθηκε από τον Ραφαήλ, και το θέμα της τοιχογραφίας είναι στην πραγματικότητα «η Φιλοσοφία», ή, τουλάχιστον, «η αρχαία ελληνική φιλοσοφία»αφού πάνω από την τοιχογραφία, ο Ραφαήλ σημείωσε με δύο λέξεις“Causarum Cognitio”, “να γνωρίζεις τις αιτίες”, φιλοσοφικό συμπέρασμα μελέτης των έργων του Αριστοτέλη, “Μεταφυσικά”, και “Φυσικά”.
Πράγματι, ο Αριστοτέλης φαίνεται να είναι το κεντρικό πρόσωπο στη τοιχογραφία. Ωστόσο, όλοι οι φιλόσοφοι που απεικονίζονται συμμερίζονται το “Causarum Cognitio”, δηλαδή, δημιούργησαν το έργο τους δίνοντας λύσεις, αφού πρώτα προσπάθησαν να καταλάβουν τις αρχέγονες αιτίες του κάθε προβλήματος που αντιμετώπιζαν κατά το «γνώσης των πρώτων αιτιών».
Στο έργο αυτό απεικονίζεται η ισορροπία ανάμεσα στην κλασική σοφία και την αποκάλυψη της χριστιανοσύνης. Η μεγαλοπρεπέστατη αρχιτεκτονική σύνθεση, όπου δεσπόζει η προοπτική κατά μήκος του κεντρικού άξονα, αντανακλά την κυριαρχία της ανθρώπινης λογικής. Ο χώρος όπου ισορροπούν όλες οι ανθρώπινες αρετές οργανώνεται σύμφωνα με το σχήμα του σταυρού, αλλά είναι περιορισμένος από τα πλάγια τοιχώματα και από τη θολωτή οροφή. Το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς τονίζει τις ανθρώπινες μορφές, οι οποίες παρουσιάζονται αρκετά μεγάλες σε σχέση με το χώρο στον οποίο βρίσκονται. Εμφανίζεται και ο ίδιος ο Ραφαήλ που είναι ο άνθρωπος ο οποίος κοιτά το θεατή.
«Η ομορφιά είναι αρετή»
Σρι Ραμ
Βιβλιογραφία
- Οι Φωτεινές εποχές της Ανθρωπότητας. Συγγραφική ομάδα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- Μπαίνουμε σε ένα νέο Μεσαίωνα; Συγγραφική ομάδα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- Εγκυκλοπαίδεια Δομή