Στον Ελλαδικό χώρο συναντάμε συχνά έθιμα, προλήψεις ή και πρακτικές μεθόδους μαντείας που έρχονται από το βάθος των χρόνων και επιζούν μέχρι τις μέρες μας. Το φαινόμενο αυτό δεν εμφανίζεται μόνο στη χώρα μας, καθώς σε όλους τους πολιτισμούς, μερικά παλιά έθιμα σε σχέση με προλήψεις και δεισιδαιμονίες, όχι μόνο διατηρούνται και αντέχουν στον χρόνο, αλλά εμπλουτίζονται με νέα στοιχεία και προσλαμβάνουν καινούριες σημασίες. Ας δούμε κάποια από αυτά, ανά περιοχή.
Προλήψεις που σχετίζονται με την πρόβλεψη του καιρού
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από τις καιρικές συνθήκες και αποκωδικοποιούσαν διάφορα προγνωστικά σημάδια που θα καθόριζαν τον μελλοντικό καιρό. Τα σημάδια αυτά είναι τα εξής:
* Μερομήνια: Πίστευαν ότι ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες των έξι ή δώδεκα πρώτων ημερών του Αυγούστου, τέτοιες θα είναι και οι καιρικές συνθήκες όλων των μηνών του έτους.
* Ανατολή: Όταν η ανατολή είναι κόκκινη το πρωί, θα βρέξει.
* Βάτραχος: Όταν ο δενδρόβιος βάτραχος κροάζει πάνω σε δέντρο, θα βρέξει.
* Βελανίδια-Έλατο: Τα πολλά βελανίδια ή κουκουνάρια δηλώνουν κακοχειμωνιά.
* Γίδια: Αν τα γίδια δεν ξεκολλάνε από τα πουρνάρια και τρώνε χωρίς σταματημό, θα κάνει βαρυχειμωνιά.
* Ουράνιο Τόξο: Όταν, ενώ βρέχει, εμφανιστεί, η βροχή θα σταματήσει.
* Πούλια: Αν στις 17 και 18 Νοέμβρη βασιλεύει με ξαστεριά ο καιρός θα είναι ήπιος. Το αντίθετο θα συμβεί, αν βασιλεύει με συννεφιά.
* Πουλιά: Όταν τσακώνονται στον ουρανό προμηνύουν κακοκαιρία. Αν πετούν χαμηλά, θα βρέξει ή θα χιονίσει. Αν πετούν ψηλά, θα κάνει καλοκαιρία. Αν το χειμώνα λαλεί ένα ή πολλά πουλιά, η κακοκαιρία θα είναι βαριά.
* Φεγγάρι: Αν το φεγγάρι είναι πλαγιαστό, ο καιρός δεν θα είναι καλός.( «ορθός ο καραβοκύρης» για να αγρυπνά). Αν είναι όρθιο ο καραβοκύρης ας πάει να πλαγιάσει, να είναι ήσυχος («ορθό φεγγάρι, πλαγιαστός καραβοκύρης»). Αν το φεγγάρι κάνει αλώνια ή είναι δίπλα, ο καιρός θα χαλάσει.
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
1. Όταν τα μυρμήγκια μαζεύουν χώμα γύρω στη φωλιά τους, θα βρέξει.
2. Όταν φανερωθεί φίδι, σε καιρό που βρίσκεται σε λήθαργο, θα έχουμε χειμώνα.
3. Όταν τα έλατα έχουν πολλά ρούμπαλα (κουκουνάρια) δε θα έχουμε βαρύ χειμώνα και το αντίθετο.
ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Αν το φεγγάρι έχει γύρω του ένα κόκκινο κύκλο, ο χειμώνας που θα έρθει θα είναι βαρύς. Αν συμβεί αυτό το καλοκαίρι, σημαίνει ξηρασία.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
1. Για να σταματήσει το χαλάζι ή να μην πέσουν κεραυνοί, χαράζουν σταυρό στα δέντρα ή σε μεγάλες πέτρες. Άλλοι βάζουν την πυροστιά ανάποδα έξω στη δυνατή βροχή και στο χαλάζι και στη μέση καρφώνουν ένα μαχαίρι.
2. Αν το φεγγάρι έχει γύρω αλώνι (ένα φωτεινό κοκκινωπό κύκλο), αρχίζει κακοκαιρία με χιόνια και βροχές το χειμώνα, αν το φαινόμενο αυτό παρουσιασθεί το καλοκαίρι σημαίνει ξηρασία. Επίσης αν το φεγγάρι έχει γύρω του αραιά κοκκινωπά σύννεφα σημαίνει ότι θ’ αρχίσουν δυνατοί και ξηροί άνεμοι.
3. Αν τα σκυλιά γαβγίζουν δυνατά κι άσκοπα προμηνούν βαρυχειμωνιά.
4. Όταν ψιχαλίζει και οι σταγόνες που πέφτουν σχηματίζουν φούσκες που πηδάνε ψηλά, ακολουθεί νεροποντή.
5. Αν τα έλατα έχουν πολλά κουκουνάρια σημαίνει βαρυχειμωνιά αλλά και γενικά η μεγάλη καρποφορία σημαίνει αυτό.
6. Αν τις χειμωνιάτικες νύχτες κάνει ξαστεριά µε τσουχτερό κρύο και το πρωί έχει πολύ πάχνη, τις επόμενες μέρες θα έχουν πολλά χιόνια.
7. Τις πρώτες δώδεκα ημέρες του Αυγούστου τις λένε μερομήνια κι αντιστοιχεί η κάθε μέρα σ’ ένα μήνα. Η πρώτη Αυγούστου αντιστοιχεί στον Αύγουστο, η δεύτερη στον Σεπτέμβριο κ.ο.κ. Ότι καιρό κάνει εκείνη την ημέρα θα κάνει και στον αντίστοιχο μήνα, π.χ. η πέμπτη μέρα αντιστοιχεί στο Δεκέμβριο, αν βρέχει αυτή τη μέρα, το Δεκέμβριο θα έχουμε χιόνι, αν είναι ήλος θα έχουμε καλοκαιρία.
8. Σε περίοδο ξηρασίας μακράς διάρκειας σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας αναβίωναν το έθιμο της Περπερίτσας. Αυτό το έθιμο είναι μια ικεσία στο Θεό (αναφέρεται και ως αρχαίο ειδωλολατρικό έθιμο) να τους λυπηθεί και να βρέξει ώστε να ποτιστεί η γη και να μην ξεραθούν τα γεννήματα: κορίτσια από 14 μέχρι 20 ετών συγκεντρώνονται στην εκκλησία και το μικρότερο από αυτά, το πιο φτωχό ή ορφανό το όριζαν για Περπερίτσα. Έντυναν το κορίτσι με μακρύ φόρεμα, του έβαζαν στο κεφάλι μαντίλα και του έδιναν να κρατάει στα χέρια ένα δερμόνι (κόσκινο). Στη συνέχεια οι γυναίκες, τα κορίτσια και η Περπερίτσα γύριζαν όλο το χωριό και τραγουδούσαν: «Περπερίτσα περπατεί το θεό παρακαλεί, για να δώσει μια βροχή, μια βροχή θεοτική, για να γίνουνε τα στάρια να γεμίσουν τα αμπάρια. Όσες τρύπες το δερμόνι τόσες χιλιάδες στο αλώνι». Μπροστά από κάθε σπίτι η Περπερίτσα σταματούσε και χόρευε. Τα κορίτσια που ακολουθούσαν μάζευαν απ’ τις νοικοκυρές σιτάρι, καλαμπόκι και ό,τι άλλο είχαν την καλοσύνη να δώσουν και όλα αυτά προορίζονταν για την Περπερίτσα. Σύμφωνα με άλλες πηγές αναφέρεται ότι την Περπερίτσα μπορούσε να την κάνει και άντρας. Τον έντυναν με μια κάπα και τον στόλιζαν με κλαδιά για να φαίνεται σαν φουντωτό δέντρο. Στο κεφάλι του φορούσε ένα ταψί και περνούσε από το σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας: «Περπερίτσα περπατεί το θεό παρακαλεί για να ρίξει µια βροχή, για να γίνουν τα σταράκια του θεού τα πραματάκια». Στα σπίτια που περνούσε, τον ράντιζαν µε νερό.
ΘΡΑΚΗ
Η ύπαρξη πολλών και πυκνών αστεριών το βράδυ στον ουρανό θεωρείται σημάδι επερχόμενης βροχής, η βροντή και ο κεραυνός προέρχονται από τη σύγκρουση συννέφων
Προλήψεις που αφορούν στην κακοτυχία
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
1. Θεωρούνταν κακό σημάδι να χυθεί λάδι. Στο σημείο που χύνονταν έριχναν ζάχαρη ή αλάτι.
2. Δε σκουπίζουμε την ημέρα που ένα μέλος του σπιτιού έφευγε ταξίδι.
3. Για να φύγει το κακό, παίρνεις νερό από επτά κύματα και ραντίζεις το σπίτι.
4. Αν πέσει εικόνα από τη θέση της, θα έρθει κάποιο κακό όπως επίσης και αν χυθεί λάδι από το καντήλι ή σβήσει απότομα.
5. Είναι γρουσουζιά να αφήνεις τα μαχαιροπήρουνα σου πάνω στο πιάτο σου σε θέση σταυρού.
Μαντική
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
1. Αν το ζώο που ψόφησε έχει δαγκώσει τη γλώσσα του θα ψοφήσει κι άλλο ζώο.
2. Αν η γυναίκα μένει έγκυος στη χάση του φεγγαριού, θα γεννήσει κορίτσι, άμα μένει στη γέμιση, θα γεννήσει αγόρι.
3. Όταν έβραζαν μια κότα έπαιρναν το διχαλωτό κόκαλο και το έβαζαν πάνω στα κάρβουνα. Αν αυτό – με τη θερμότητα – άνοιγε, η έγκυος γυναίκα εκείνου του σπιτιού θα έκανε κορίτσι, αν έκλεινε, θα έκανε αγόρι. Επίσης, σε μια άλλη εκδοχή, έδιναν το κόκαλο να το τραβήξουν ταυτόχρονα ένα αγόρι και ένα κορίτσι μέχρι να σπάσει. Αν το μεγαλύτερο μέρος του σπασμένου κοκάλου πήγαινε στην πλευρά του κοριτσιού, η έγκυος γυναίκα θα έκανε κορίτσι και αντίστροφα.
4. Αν ρίξεις αλάτι στη φωτιά και αυτό σκάσει με κρότο, έχεις πολλούς εχθρούς.
5. Η ωμοπλάτη βοοειδών ή αρνοκάτσικων έπαιζε σημαντικό ρόλο στη μαντική. Ανάλογα με το χρώμα, την καθαρότητα και άλλα χαρακτηριστικά αυτού, μάντευαν διάφορα πράγματα. Αν το χρώμα του κόκαλου είναι καθαρό ανοιχτό κοκαλί προβλέπει ειρήνη, πολλές χαρές και μεγάλη ευτυχία στην οικογένεια. Το ζύγιζαν µε τα χέρια και ανάλογα µε το βάρος και το πάχος που είχε προέβλεπαν και τα υλικά αγαθά που θα αποκτούσε η οικογένεια. Αν είναι βαρύ και χοντρό το κόκαλο τα υλικά πλούτη θα είναι πολλά, αν είναι μέτριο θα είναι λίγα ή καθόλου. Αν υπάρχει μικρό στίγμα σαν λακκούβα σημαίνει μνήμα και κάποιος θα πεθάνει. Οι κόκκινες γραμμές προαναγγέλλουν σκοτωμούς. Μια φωτεινή βούλα στη μέση σημαίνει αναπάντεχη χαρά, συνήθως αρραβώνα ή γέννηση παιδιού. Η σκοτεινή κηλίδα στη μέση προμηνύει χωρισμό ανδρόγυνου.
6. Όταν ο καφές στο φλιτζάνι κάνει μικρές φούσκες θα πάρεις χρήματα, αν κάνει μεγάλες σημαίνει ότι έχεις φίλους.
Περικυκλωνόμαστε καθημερινά από κάθε είδους προλήψεις. Εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πιστεύουν σε αυτές και μάλιστα κάποιες έρευνες δείχνουν ότι οι νεότεροι άνθρωποι είναι περισσότερο προληπτικοί από τους μεγαλύτερους. Όμως από πού ξεκινάνε και γιατί τις ακολουθούμε ακόμα και σήμερα; Πιθανότατα οι προλήψεις έχουν μια ανακουφιστική επίδραση από το άγχος για το άγνωστο και να μας δίνουν μια έστω και πλαστή αίσθηση ελέγχου στη ζωή μας. Αυτό ίσως και να εξηγεί γιατί έχουν επιβιώσει εδώ και τόσους αιώνες.