Οιωνός είναι μια αρχαία ελληνική λέξη που αναφέρεται στη γνώση μελλοντικών γεγονότων μέσα από σημάδια ή φαινόμενα, αόρατα για τον μέσο άνθρωπο, αλλά αντιληπτά και σημαντικά για όποιον διαθέτει το χάρισμα της προφητείας. Αυτό το θείο, ή απλά παραψυχολογικό, χάρισμα συναντάται συχνά στην Ιστορία της Ανθρωπότητας.
Ο άνθρωπος, φοβούμενος τις ατυχίες και διψώντας για ευτυχία, ανατρέχει σε μάντεις, μάγους, αστρολόγους, μέντιουμ, για να αποκαλύψει κάπως το προσωπικό και συλλογικό μέλλον του.
Ακόμη και στα τέλη του 20ου αιώνα, και παρά τον γενικό σκεπτικισμό, οι οιωνοί και οι προφητείες εξακολουθούν να ασκούν τεράστια ψυχολογική επιρροή.
Στο τελευταίο μου ταξίδι στη Γαλλία, διαπίστωσα ότι η επικείμενη επίσκεψη του Πάπα απασχολούσε έντονα τους πολίτες της Λυών. Ο λόγος ήταν μια προφητεία του Νοστράδαμου που έλεγε: «ο Ρωμαίος ποντίφηκας θα πλησιάσει την πόλη που ποτίζεται από δυο ποτάμια. Το αίμα σου θα χυθεί εκεί. Το δικό σου και των δικών σου όταν ανθίσει το ρόδο». Η Λυών περιβάλλεται από δυο ποτάμια, τον Ροδανό και τον Σον, και επίσης είναι γεμάτη τριαντάφυλλα. Επιπλέον, το λουλούδι συνδέεται με το σύμβολο του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Τις στιγμές που γράφεται αυτό το άρθρο, στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο τοπικός ιερές της Ars δηλώνει ότι η προφητεία έχει ήδη εκπληρωθεί και ότι ο Ιωάννης Παύλος ο Β΄ δεν διατρέχει πλέον κίνδυνο τρομοκρατικής επίθεσης στη Γαλλία. Ο πατήρ Thevenard αναφερόταν στον Πío VI, ο οποίος είχε πεθάνει από πνευμονική λοίμωξη που τον έκανε να φτύνει αίμα, το 1799 στη Valence, περιοχή της Λυών που ποτίζεται από τους δυο ποταμούς, σ’ ένα σπίτι γνωστό για τον τριανταφυλλώνα του.
Ο αινιγματικός Γάλλος σοφός, γνωστός με το όνομα «Νοστράδαμος» έζησε μεταξύ του1503 και 1566. Η Centurie Astrologiche και άλλα κείμενά του, κάποια από τα οποία θεωρούνται σήμερα αποκρυφιστικά, αναφέρουν ένα σύνολο μελλοντικών γεγονότων για περίπου 550 χρόνια μετά τον θάνατό του. Είναι τόσο συγκεχυμένες οι αναφορές, που οι διάφοροι μελετητές δεν συμφωνούν σχεδόν σε τίποτα. Κι έτσι, κάποιοι τον θεωρούν αληθινό μάντη που προβλέπει μοιραία γεγονότα, και άλλοι έναν κομπογιαννίτη που παίζει με τις λέξεις, και ανάλογα την οπτική, μπορούν να συνδυαστούν με διαφορετικά πρόσωπα σε διαφορετικές εποχές. Σε γενικές γραμμές, αν πάρουμε τα λόγια του κυριολεκτικά και δεν τα θολώσουμε ακόμη περισσότερο με τα σχόλιά μας, παρατηρείται όντως μια σειρά από προφητικές περιγραφές, για πολύ συγκεκριμένες και σπάνιες περιπτώσεις.
Για όσους εκπλήσσονται που ένας καθολικός ιερέας κάνει αναφορές σε αυτά τα πράγματα σαν να τα πίστευε, θέλω να θυμίσω ότι ολόκληρη η ιστορία της Εκκλησίας της Ρώμης και άλλες μορφές χριστιανισμού, είναι γεμάτες με αναφορές σε οιωνούς, και δεν είναι λίγοι οι Πάπες – όπως ο Σιλβέστρο ο Β΄ και ο Γρηγόριος ο Ζ΄- που αφιέρωσαν ώρες στη μελέτη των λεγόμενων Αποκρυφιστικών Επιστημών. Μια λεπτή διαφορά μεταξύ της «προφητείας», που προερχόταν από τον Θεό, και των «οιωνών», που εμπνέονταν από τον διάβολο, έσωσε αυτούς και πολλούς άλλους ιερείς από τις φωτιές της Ιεράς Εξέτασης.
Η ίδια η Αγία Γραφή αναφέρεται σε εννέα μορφές μαντείας:
1) Meonen, όπως την ονομάζει ο Μωυσής: είναι η δικανική ή αποτελεσματική αστρολογία που ασκείται με τη μελέτη και παρατήρηση όλων των άστρων και των νεφών.
2) Menaschech, δηλ, η μαντική, σύμφωνα με τη Βουλγάτα[1] και σχεδόν όλους τους ερμηνευτές.
3) Mescasheph. Πρόκειται για πρακτικές μαγείας ή μυστικές και κακόβουλες τελετές, όπως αναφέρουν η Βουλγάτα και οι Εβδομήκοντα.
4) Ithoberon, ή αυτό που είναι το ίδιο: οι γητευτές.
5) Οι Χρησμοί, επειδή ρωτούν τα πνεύματα Πύθωνες.
6) Indeoni, το ξόρκι και η μαγεία.
7) Νεκρομαντεία, οι επικλήσεις και οι ερωτήσεις προς τους νεκρούς.
8) Ραβδομαντεία, για την οποία μιλάει ο Oseas, δευτερεύων προφήτης.
9) Σπλαχνοσκοπία, με την εξέταση του συκωτιού.
Το φαινόμενο μιας πολύ διαδεδομένης πίστης σ’ αυτά τα θέματα υπήρχε στους πιο μεγάλους πολιτισμούς, από τον αιγυπτιακό και τον κινεζικό μέχρι τους Ετρούσκους και τους Μάγια. Όλοι πίστευαν ότι μπορούν να γνωρίσουν το μέλλον, και ήταν τόσο έντονη αυτή η πίστη, ώστε σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και μετά τον διαχωρισμό της σε Δυτική και Ανατολική, καθώς και στο Βυζάντιο, απαγορευόταν με θανατική ποινή οποιαδήποτε πρόβλεψη για το μέλλον των αυτοκρατόρων.
Ο Ηρόδοτος, «πατέρας της Ιστορίας», αφηγείται άπειρες περιπτώσεις, όπως εκείνη του βασιλιά της Ανατολής, ο οποίος, λόγω της προφητείας ότι θα πέθαινε από μια άμαξα, απαγόρευσε την κυκλοφορία τους σε όλα τα εδάφη του. Πέθανε στη διάρκεια μιας εξέγερσης, καρφωμένος στον θρόνο του από ένα ξίφος που στη λαβή του ήταν σκαλισμένη μια άμαξα.
Αυτό και πολλά άλλα παραδείγματα μας κάνουν να αναρωτιόμαστε ενίοτε: πρέπει να πιστεύουμε στους οιωνούς;
Είναι το μέλλον γραμμένο και αναπόφευκτο; Κι αν είναι έτσι, κατά πόσο ισχύει η ελεύθερη βούληση και η ελευθερία του ανθρώπου;
Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στην ερώτηση, από φιλοσοφική σκοπιά. Τόσο οι αρχαίες διδασκαλίες όσο και οι σύγχρονες ανακαλύψεις και θεωρίες για τη σύσταση του Σύμπαντος, μάς μιλούν για την ύπαρξη μιας μεταφυσικής δύναμης -αντίστοιχης με τη δική μας βούληση- που διοικεί έξυπνα όλα τα φαινόμενα και τους δίνει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά μέσω των φυσικών νόμων. Έτσι, γίνεται φανερός ένας σκοπός που υπερβαίνει τις μηχανικές δομές του Κόσμου. Υπάρχει μια πορεία για όλα τα πράγματα και μια τάξη ή πειθαρχία, προκαθορισμένη, που αποκλείει κάθε πιθανότητα σύμπτωσης, την οποία αντικαθιστά με την αιτιότητα ή αρμονική σχέση αιτιών και αποτελεσμάτων, τα οποία με τη σειρά τους είναι αιτίες επόμενων αποτελεσμάτων.
Οι μεγάλες τεχνολογικές πρόοδοι του πολιτισμού μας δεν επιτεύχθηκαν αντικρούοντας αυτούς τους φυσικούς νόμους, αλλά υπακούοντάς τους και χρησιμοποιώντας τα στοιχεία σύμφωνα με τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Είναι καλό να το ξεκαθαρίσουμε αυτό. Ένα αεροπλάνο δεν σηκώνει εκατό άτομα στον αέρα ενάντια στους νόμους της Φύσης, αλλά υπακούοντας σ’ αυτούς και συνδυάζοντάς τους μεταξύ τους με τρόπο προκαθορισμένο. Οι εφευρέτες δεν «εφευρίσκουν» τίποτα. Απλά ανακαλύπτουν και εκμεταλλεύονται το μέχρι πρότινος άγνωστο, αλλά όχι ανύπαρκτο. Η μόνη πρωτοτυπία μπορεί να είναι ο έξυπνος συνδυασμός στοιχείων που ήδη υπήρχαν στη Φύση, πράγμα που τους δίνει μια σκοπιμότητα που ονομάζουμε «εφεύρεση».
Η (ατομική) ενέργεια υπήρχε στο άτομο από την αρχή των χρόνων. Οι άνθρωποι, με τις έρευνές τους, έμαθαν να την απελευθερώνουν -πράγμα που, από την άλλη πλευρά, υπήρχε ήδη στη Φύση, αλλά με διαφορετικούς ρυθμούς, παρόμοιους ή ίδιους, σε κάποιο χώρο ή χρόνο της συμπαντικής εκδήλωσης. Η κατανόηση και εκμάθηση αυτής της σχέσης χώρου-χρόνου είναι που δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να διαχειρίζεται, σύμφωνα με τον φυσικό τρόπο, τα φαινόμενα.
Αυτές οι παρατηρήσεις μάς προσφέρουν μια διπλή δυνατότητα: αυτή της κοσμικής ταξινόμησης και την ανθρώπινη ικανότητα να ανακαλύπτει τους νόμους που την διέπουν, χρησιμοποιώντας τους με τη δική της ανθρώπινη βούληση, η οποία εν τέλει αποτελεί όψη της κοσμικής βούλησης. Τίποτα δεν προκύπτει από το τίποτα.
Η έννοια της δημιουργίας γίνεται ακόμη μια φορά αντιληπτή ως μια αποκάλυψη. Η αντίληψη ενός αρμονικού και σε εξέλιξη Σύμπαντος μας δίνει την αντίληψη ενός συμπαντικού σχεδίου που, αναγκαστικά, εμπερικλείει κάθε ατομικό σχέδιο.
Έτσι μπορούμε να καταλήξουμε σ’ αυτό που οι Ινδοί φιλόσοφοι ονόμαζαν, πριν χιλιάδες χρόνια, Sadhana: το νόημα της ζωής, κι ένα Ντάρμα, που είναι ο νόμος που την διέπει… κι ένα Κάρμα, το σύνολο των δράσεων και αντιδράσεων που προκαλούνται στους κόλπους της.
Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν να κινήσουμε ένα μόνο νήμα της μοίρας μας; Κατανοώντας αυτό που ο Πλάτωνας ονόμασε υπακοή στη φύση των συμπαντικών νόμων, ανακαλύπτουμε ότι σ’ αυτή την υπακοή υπονοείται επίσης κάποια ελευθερία που κάνει τον άνθρωπο να ασκεί την ικανότητα διάκρισης και αναζήτησης της αλήθειας. Η φαινομενική αντίφαση μεταξύ υπακοής και ελευθερίας, από λογική άποψη, είναι εσφαλμένη: δηλαδή έχει μια λογική αλλά δεν είναι πραγματική. Το σφάλμα έγκειται στην τάση μας να δουλεύουμε με απόλυτες αξίες που δεν είναι παρά μόνο σχετικότητες, όσο ξεκάθαρες κι αν φαίνονται κάποια στιγμή. Όλες οι έννοιες που έχουμε για το μεγάλο και το μικρό, το νέο και το παλιό, το κοντινό και το μακρινό, είναι απλές ψευδαισθήσεις που γεννά ο εγωκεντρισμός μας, μια και δίνουμε αξία στα πράγματα σύμφωνα με το φυσικό τους μέγεθος, τη διάρκεια ζωής μας, ή τον χώρο στον οποίο βρισκόμαστε εμείς.
Και δεδομένου ότι είναι εμφανής μια πορεία σε όλα τα γεγονότα -πράγμα που νομιμοποιεί τους οιωνούς- δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση του σοφού ανθρώπου, ο οποίος, με την προνοητικότητά του, είναι ικανός, χωρίς να εναντιώνεται στο ρεύμα της ζωής αλλά πλέοντας επιδέξια μέσα του, να πλέκει κάποια υφαντά, που τον οδηγούν σε μία από τις όχθες του ποταμού, αν βέβαια δεν τα αλλοιώσει κάποια ανώτερη, άγνωστη και απρόβλεπτη δύναμη.
Αυτό που δίνει στους πραγματικούς οιωνούς το αίσθημα του μοιραίου, είναι η δική μας άγνοια, το αμετακίνητο πρόγραμμα που βάζουμε στη ζωή μας, και, το σημαντικότερο, η ανικανότητά μας να αντιδρούμε στα απρόβλεπτα.
Έτσι, μάς είναι αδύνατο να αλλάξουμε τα πράγματα που έχουν σχεδιαστεί ήδη από τη μοίρα και προκαθοριστεί από το προσωπικό μας κάρμα. Όμως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις νέες συνθήκες καλύτερα ή χειρότερα, στην αναζήτηση μιας στοιχειώδους ευτυχίας που μας αναλογεί. Ναι… μπορούμε να πιστεύουμε στους οιωνούς, αλλά πρέπει και να πιστεύουμε στον εαυτό μας και στη Χάρη του Θεού, που γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τι πραγματικά ταιριάζει στην ψυχή μας και στη μοίρα του κόσμου.
Ας απαλλαγούμε από τον φόβο. Όπως έλεγε ο αυτοκράτορας-φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος: Τι μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο που να μην είναι ίδιον του ανθρώπου;
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nueva Acrópolis αρ. 143. Μαδρίτη, Νοέμβριος 1986.
[1] Vulgata: η μετάφραση της Αγίας Γραφής στα λατινικά, που υιοθετήθηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.