Θεωρία των Ιστορικών Κύκλων

Αν δηλαδή δεν αντιστοιχούσε μια γένεση σε μια άλλη, ώστε η κίνησή τους να ήταν κυκλική, αλλ’ υπήρχε γένεση σε ευθεία γραμμή, δηλαδή μόνο από το ένα στο απέναντί του, και αν δεν υπήρχε επιστροφή στο πρώτο ούτε καν καμπή, να ξέρεις ότι όλα τα πράγματα θα κατέληγαν στο ίδιο σχήμα, θα έπεφταν στην ίδια κατάσταση και θα σταματούσε η συνεχής δημιουργία.

-Πλάτωνος Φαίδων (72b)-

Αντίθετα με την επικρατούσα άποψη της νεοθετικιστικής λήθης του σήμερα, η οποία ερμηνεύει τα ιστορικά φαινόμενα ως μια συνεχόμενη αναβατική πρόοδο, όπου το αύριο είναι πάντα καλύτερο από το χθες, οι παραδοσιακές κοινωνίες του παρελθόντος πίστευαν πως ο ιστορικός χρόνος διαγράφει κυκλικές πορείες, κατά τον ίδιο τρόπο που η φύση εκτελεί όλες τις υπόλοιπες ζωτικές της λειτουργίες. Αν κάνουμε μια ψυχολογική προσέγγιση στις δυο αυτές τοποθετήσεις, θα δούμε ότι γεννάνε δυο διαφορετικούς τύπους ανθρώπου: του homo lethargis και του homo naturalis¹. Ο πρώτος είναι αυτός που αγνοεί την ιστορική στιγμή στην οποία καλείται να διαδραματίσει το ρόλο του, καθώς ο αγώνας δρόμου για την προσωπική επιτυχία και καταξίωση τού αποστρέφει το βλέμμα από την παρατήρηση των γεγονότων, τα οποία στροβιλίζονται γύρω του με ιλιγγιώδη ταχύτητα, προκαλώντας του ¨τρικυμία εν κρανίω¨. Ο δεύτερος τύπος είναι αυτός που ¨πιάνει¨ τον παλμό σε κάθε εποχή της ανθρωπότητας˙ αφουγκράζεται την ερμητική αρχή του ρυθμού μέσα στην παραμικρή εκδήλωση της ίδιας της φύσης, εφόσον ζει σύμφωνα με αυτήν, και αντιλαμβάνεται την αλήθεια² πως, όπως όλα τα πράγματα, έτσι και εμείς χορεύουμε κυκλικά στο αέναο κοσμικό χοροστάσι.

Όπως η νύχτα διαδέχεται τη μέρα, έτσι αλλάζουν οι διαθέσεις στον άνθρωπο˙ όπως οι εποχές του έτους, έτσι και οι ηλικίες του. Παρατηρήστε τον κύκλο της ελκυστικής μας Σελήνης και θα δείτε να ζωντανεύουν μπροστά μας όλες οι φάσεις της αύξησης και της ελάττωσης του ανθρώπινου πολιτισμού. Φωτεινές εποχές και σκοταδισμός, αναγέννηση και μεσαίωνας, δημιουργία και καταστροφή˙ τα νερά της ιστορίας ακολουθούν το ρυθμό της παλίρροιας: αλλάζουνε και ταυτόχρονα παραμένουν τα ίδια, έχοντας αποθηκευμένη τη γνώση και την εμπειρία όσων έχουν συμβεί στα βάθη του χρόνου. Και θα ρωτήσουμε το νερό, που δεν το απατάει η μνήμη του, να μας πει τι συνέβαινε σε καιρούς αλλοτινούς, μήπως και εντοπίσουμε ομοιότητες με τη δική μας χρονική συγκυρία, ώστε ενεργά να τοποθετηθούμε για να συμβάλλουμε στην εξέλιξη του κοσμικού σεναρίου. Διότι βλέποντας το που βρισκόμαστε τώρα, θα μας φανερώσει και το προς τα πού οδεύουμε. Καθώς έλεγε και ο Κικέρων «η ιστορία είναι μαρτυρία του χρόνου, φως της αλήθειας, ζωή της μνήμης, διδάσκαλος του βίου, αγγελιοφόρος των γηρατειών».

Ας δούμε όμως πρώτα πώς λειτουργούν και εν συνεχεία πώς επηρεάζουν οι ιστορικοί κύκλοι το κοσμικό γίγνεσθαι. Πάρτε μια βαθιά ανάσα μαζί μου˙ κρατήστε την αναπνοή ωσότου η συνείδηση να είναι παρούσα˙ εκπνεύστε αργά γνωρίζοντας πως εσείς δημιουργείτε το σύμπαν…

Η ανάσα του Βράχμα. Είναι αυτή που ανοίγει τον πρωταρχικό κύκλο της δημιουργίας, σύμφωνα με τις ιερές Βέδες του Ινδουισμού. Η εκπνοή είναι η ¨μέρα του Βράχμα¨, η γέννηση του κόσμου, η διαστολή του σύμπαντος και η εκδήλωση της θαυμάσιας ζωής απ’ τους μεγαλύτερους γαλαξίες, μέχρι και τα μικροσκοπικά σωματίδια που εκτελούν τις κυκλικές³ τροχιές τους. Κι έπειτα έχουμε την εισπνοή, την ¨νύχτα του Βράχμα¨, την συστολή και εν ολίγοις την αναπόφευκτη επιστροφή στην πρωταρχική πηγή των πάντων. Είναι ο απόηχος των δοξασιών των προσωκρατικών μας φιλοσόφων, που κάνανε λόγο για την αιώνια διαπάλη μεταξύ αντιθετικών δυνάμεων που, μέσω επαναλαμβανόμενων γεννήσεων και θανάτων, συνιστούν τον κύκλο της ζωής⁴.

Από τον κύκλο της δημιουργίας μεταβαίνουμε σ’ αυτούς της ιστορικής εξέλιξης, κατά την έννοια ότι μπορούν να μετρηθούν και να προσδιοριστούν σύμφωνα με τα ανθρώπινα σταθμά. Πάλι στα κείμενα των Βεδών γίνεται λόγος για έναν μεγάλο κύκλο, που έχει διάρκεια 4.320.000.000 έτη. Αυτή η εποχή ενσωματώνει τέσσερις μικρότερους κύκλους, ο κάθε ένας εκ των οποίων αντιστοιχεί και σε ένα αλχημικό μέταλλο. Οπότε έχουμε:

1. Την Χρυσή Εποχή ή Κρίτα Γιούγκα

2. Την Ασημένια Εποχή ή Διάπαρα Γιούγκα

3. Την Χάλκινη Εποχή ή Τρέτα Γιούγκα

4. Την Σιδερένια Εποχή ή Κάλι Γιούγκα

Σας φαίνεται κάτι γνώριμο; Ο Ησίοδος στο ποίημα ¨Έργα και Ημέρες¨ υποδιαιρεί κατά τον ίδιο τρόπο τις εποχές της ανθρωπότητας κάνοντας επακριβώς⁵ και τις ανωτέρω αντιστοιχίες με τα μέταλλα: «Πρώτο απ’ όλα το χρυσό το γένος των θνητών ανθρώπων έφτιαξαν οι αθάνατοι που τα Ολύμπια δώματα κατέχουν… Ζούσανε σαν θεοί και είχαν την καρδιά τους δίχως θλίψεις..». Παρόμοια, σε μια επιστολή του ο Σενέκας αναφέρει: «Κατ’ αυτόν τον αιώνα λοιπόν τον αποκαλούμενο χρυσούν, ο Στωικός Ποσειδώνιος υποστηρίζει ότι η διακυβέρνηση ήταν στα χέρια των σοφών. Αυτοί είχαν τον έλεγχο και προστάτευαν τους αδύνατους από τους ισχυρούς, έδιναν συμβουλές περί του πρακτέου και μη, και έδειχναν τα ωφέλιμα και τα άχρηστα. Η σωφροσύνη τους προνοούσε ώστε οι υπήκοοί τους να μη στερούνται τίποτε, η ανδρεία τους απομάκρυνε τους κινδύνους, η φιλανθρωπία τους πλούτιζε και κοσμούσε τους υπηκόους. Γι’ αυτούς η διακυβέρνηση ήταν υπηρεσία, όχι εξουσία. Κανείς δεν εξασκούσε την ισχύ του σε βάρος εκείνων, στους οποίους όφειλε την εξουσία του. Κανείς δεν είχε τη διάθεση ή τη δικαιολογία να βλάψει, επειδή ο άρχων κυβερνούσε καλά και ο αρχόμενος υπάκουε καλά, και ο ηγεμόνας δεν μπορούσε να εκστομίσει μεγαλύτερη απειλή σε ανυπάκουους υπήκοους, από το ότι θα εγκατέλειπε το βασίλειο». Υπήρξαν άραγε τέτοιες εποχές;

Ας έρθουμε σε πιο οικεία με την εποχή μας εδάφη. Ακούμε τον Ησίοδο να φωνάζει απ’ τους πρόποδες του Παρνασσού: «Μακάρι εγώ ανάμεσα στου πέμπτου γένους τους ανθρώπους να μην ήμουνα, μα είτε πιο μπροστά να πέθαινα ή ύστερα να γεννιόμουν. Αφού τώρα πια το σιδερένιο υπάρχει γένος. Όμως και σ’ αυτούς ανάμικτα θα υπάρξουνε καλά με τα κακά… Με τα παιδιά του όμοιος δε θα είναι ο πατέρας, μήτε με τον πατέρα τα παιδιά, κι ούτε ο φιλοξενούμενος αγαπητός σ’ αυτόν που τον φιλοξενεί, στο σύντροφο ο σύντροφος, μήτε θα είναι ο αδερφός αγαπητός, σαν πρώτα. Μόλις γεράσουν οι γονείς τους, θα τους ατιμάζουν, θα τους κατηγορούν μιλώντας τους με λόγια φοβερά, οι άθλιοι, την τιμωρία των θεών περιφρονώντας. Στη βία των χεριών το δίκιο τους. Κι ο ένας την πόλη του άλλου θ’ αφανίσει. Διόλου δε θα τιμάται ο πιστός στον όρκο του, ο αγαθός, ο δίκαιος, μα του κάκου το δράστη θα τιμήσουν πιο πολύ και τον ακόλαστο…». Αυτές οι συνθήκες άρχισαν να προκρίνονται εις βάρος των φωτεινών εποχών σύμφωνα με τις εσωτερικές διδασκαλίες, την περίοδο που εισήλθαμε στο Σιδηρούν γένος, περίπου πριν 5000 χρόνια δηλαδή. Έτσι, οι φωτεινές εποχές φαίνονται ως λαμπρά πυροτεχνήματα στον σκοτεινό ουρανό που, ενώ διαρκούν για μια στιγμή, είναι ωστόσο ικανές να ταρακουνήσουν το στερέωμα συθέμελα, για να αναδυθούν οι ένδοξες κορυφές των ορέων του πνεύματος. Είναι οι αντικατοπτρισμοί της μεγάλης Χρυσής Εποχής και η επανάληψη της διαδρομής του ανθρώπου διαμέσου των αιώνων. Η φράση «όμως και σ’ αυτούς ανάμικτα θα υπάρξουν τα καλά με τα κακά» δεικνύει την αλληλεπίδραση των κύκλων μεταξύ τους, όπως ακριβώς συμβαίνει στην επιφάνεια μιας γαλήνιας λίμνης την στιγμή που πέφτουν οι πρώτες φθινοπωρινές στάλες βροχής…

Αφού στοχαστούμε για λίγο στην επιφάνεια της λίμνης, εύλογα αναρωτιόμαστε ποιοι είναι οι ενδιάμεσοι κύκλοι στο χρονικό συνεχές. Ο Πλάτωνας μας μιλούσε για ένα ουράνιο Μεγάλο Έτος, τον ¨Μέγαν Ενιαυτόν¨. Συσχετίζεται με το φαινόμενο της μεταπτωτικής κίνησης του άξονα της Γης, ο οποίος με τη σειρά του ανατρέχει κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 25.860 ετών περίπου, τις διάφορες ζώνες της εκλειπτικής, δηλαδή τους διάφορους ζωδιακούς αστερισμούς, με φορά αντίθετη προς αυτή του ζωδιακού κύκλου. Έτσι, η ιστορία της ανθρωπότητας έχει περάσει από τα διάφορα ζώδια κατά περιόδους 2.160 ετών περίπου στο καθένα. Κατά αυτόν τον τρόπο, προκύπτει και η αντανάκλαση του Μεγάλου Έτους στο δικό μας Ιουλιανό έτος με τους 12 ζωδιακούς μήνες. Σε καθεμιά από τις περιόδους αυτές, βλέπουμε να εκδηλώνεται ένας μεγάλος πολιτισμός ο οποίος, ακολουθώντας τον ρυθμό της ζωής και του θανάτου, δίνει τη θέση του σε μια σκοτεινή εποχή που θα κυοφορήσει με την σειρά της μια αναγέννηση. Η εποχή των Διδύμων ( περ. 6800π.Χ – 4500π.Χ), που σηματοδότησε μια νέα πολιτιστική αρχή με την ανακάλυψη της γραφής και του τροχού. Η εποχή του Ταύρου (περ. 4500π.Χ – 2200π.Χ), όπου καθιερώθηκε η λατρεία του, ενώ οι τελετουργίες απέκτησαν ένα ¨τυπικό¨ στο οποίο μετείχαν όλοι οι άνθρωποι˙ η εποχή του Κριού (περ. 2200π.Χ – 100π.Χ), των μεγάλων καινοτομιών αλλά και ανατροπών που κλείνει με τον κερασφόρο Μ. Αλέξανδρο και στη συνέχεια των Ιχθύων (περ. 100π.Χ – σήμερα), όπου τη σηματοδότησε η έλευση του Ιησού Χριστού και της ουμανιστικής διδασκαλίας του. Τη σκυτάλη πλέον παρέλαβε η εποχή του Υδροχόου, στην οποία και προσφάτως εισήλθαμε.

Λοιπόν, είναι η αντανάκλαση των ¨αστρικών μηνών¨ για τους οποίους τρέχουμε σε μάγισσες και χαρτορίχτρες, σε γυάλινες σφαίρες γεμάτες ομίχλη⁶, μαγικά φίλτρα και κοκκαλάκια νυχτερίδας, επενδύοντας διόλου ευκαταφρόνητα ποσά, για να μας αναγγείλουν με επισημότητα λογιών λογιών κατεργάρηδες τον ερχομό της συναισθηματικής ή οικονομικής μας άνοιξης. Η οποία βέβαια κι αν έρχεται, δεν γίνεται αντιληπτή, καθώς είμαστε απασχολημένοι με το να βρισκόμαστε σε διαρκή ραστώνη, περιμένοντας κάτι να συμβεί˙ κάποιον να μας φτιάξει τη ζωή. Μα αν δεν κινήσεις τα χέρια σου Εσύ, αν δεν αναλάβεις το πηδάλιο της δικής σου ζωής, κανένας δεν πρόκειται να σε οδηγήσει στην Ιθάκη⁷. Αυτό αναφωνούσε και ο οξυδερκέστατος Λασκαράτος απ’ την απέναντι Κεφαλλονιά το 1852: «Την αναγέννησή μας εμείς μόνοι μας ημπορούμε ναν την εχτελέσωμε στον εαυτόν μας. Ας αποφασίσωμε ν’ αρχίσωμε να ζούμε ενάρετα.. Δύσκολη απόφαση! Μου φαίνεται ν’ ακούω καθένανε να λέει τα λόγια μου μυθιστορήματα. Κι όμως εγώ μιλώ δια το πράμμα που γυρέβουμε. Δε ζητούμε την αναγέννησή μας; Και τι είναι η αναγέννηση μιας κοινωνίας, αν δεν είναι η ριζική ηθική καλητέρεψη των ατόμων όπου την συστένουνε; ..δεν είναι τάχα στο χέρι μας νάν την κάμωμ’ εμείς εις τον εαυτό μας, χωρίς να ζητούμε από την Κυβέρνηση να μας κάμει καλύτερους;.. Μήπως ζητούμε της Κυβέρνησής μας να μας στείλη ένα σακκί τάλαρα καθενός εις το σπήτι μας, και να εξακολουθάη να μας τα στέλνη πάντα κάθε φορά που μας χρειάζεται ν’ αναγεννηθούμε; Όχι, όχι˙ δεν ημπορούμε βέβαια να γελιόμαστε τόσο˙ η παιδαριοσύνη μας δεν ημπορεί να φτάνει έως εκεί… Ιδού εκείνο που καταστένει αδύνατην την ιατρεία, αδύνατην την αναγέννησην επειδή ¨δεν είναι δυνατό να γένη καμμία κοινωνική καλητέρεψη, εκεί που καθένας δεν την αρχίζει στον εαυτό του¨».

Ας κάνουμε πάλι την άσκηση της αναπνοής˙ κοιτάξτε με ειλικρινή ματιά τριγύρω σας και αναρωτηθήτε: πού βρισκόμαστε σήμερα; Σας αρέσει αυτό που αντικρίζετε;

Είναι πασιφανές το που οδηγούμαστε. Μπαίνουμε στον Υδροχόο, σύμφωνα με τον αοιδό, και καλό είναι να βαστούμε ομπρέλα. Μπαίνουμε σε μια νέα εποχή η οποία μοιάζει δυσοίωνη. Τέτοιες εποχές ωστόσο αναδύθηκαν απ’ το έρεβος πολλές φορές, για να επιστρέψουν και πάλι εκεί. Αυτά που μπορεί να μας φαίνονται πρωτόγνωρα σε εμάς, έχουν ξανασυμβεί πολλάκις στο παρελθόν. Με τις όποιες παραλλαγές τους, καθώς οι καιροί διαφέρουν. Το ζήτημα είναι τι έμαθε ο άνθρωπος από αυτές! Θα φανεί από τη διάρκεια και την ένταση της τωρινής. Ας μην ξεσπάμε λοιπόν σε λυγμούς και θρήνους για το κακό που μας βρήκε, αλλά ας προσπαθήσουμε να μετριάσουμε τις επιπτώσεις του στις ζωές μας, έχοντας ως οδηγό και διδάσκαλο την φιλοσοφία. Το να επέλθει ο χειμώνας είναι αναπόφευκτο. Σημασία έχει το πώς μπορούμε να προετοιμαστούμε με κατάλληλα εφόδια για να τον αντέξουμε. «Η προσευχή δεν εμποδίζει το χειμώνα, αλλά αφήνει να έρχεται το καλοκαίρι», είχε πει ο γέροντας.

Προσευχή εννοώντας την δική μας πνευματική προετοιμασία. Μια προετοιμασία η οποία θα μας κάνει να καταλάβουμε πως τίποτα απ’ ό,τι συμβαίνει δεν είναι άδικο, αλλά καρπός των ίδιων μας των πράξεων. Όταν μένεις μετεξεταστέος στο σχολείο, είναι ο δάσκαλος που σε τιμωρεί; Ή μήπως δεν είσαι έτοιμος να προχωρήσεις; Σωστά κατάλαβες φίλε αναγνώστη˙ έμεινε άλλος ένας κύκλος να αναφέρουμε, ο οποίος διαγράφει τις τροχιές του γύρω μας αδιάλλειπτα και σε κάθε χτύπο του ρολογιού: αυτός της αιτίας και του αποτελέσματος⁸! Οφείλουμε να καθίσουμε πάλι στα έδρανα να τον μελετήσουμε. Και ή που θα τον κατανοήσουμε επιτέλους, ή που θα παραμείνουμε σε αμηχανία με το στόμα ανοικτό, αφήνοντας τα μυγάκια να εκτελούν γύρω απ’ το κεφάλι μας τις δικές τους τροχιές. Διότι «το μόνο που χρειάζεται το κακό για να θριαμβεύσει, είναι οι καλοί άνθρωποι να μην κάνουν τίποτα⁹».

Το τίποτα δεν συναντάται πουθενά στη φύση. Ο άνθρωπος προσπαθεί να αποτελέσει εξαίρεση μην κάνοντας τίποτα, ενώ τριγύρω του συμβαίνουν τόσα πολλά. Ταυτόχρονα, επαίρεται πως διαθέτει λογική που τον έχει οδηγήσει σ’ αυτόν τον αξεπέραστο πολιτισμό των αξεπέραστων εμποδίων και της βύθισης στην ανημποριά και στην αδράνεια. Λογική όμως δεν σημαίνει παρά τούτο: η ικανότητα να παρατηρώ τα γεγονότα της ιστορικής μου στιγμής και μέσω της συγκριτικής μελέτης να βγάζω τα απαραίτητα συμπεράσματα. Στη συνέχεια, με την αρετή της διάκρισης να επιλέγω το ωφέλιμο από το βλαβερό και να το καταθέτω στην υπηρεσία της ίδιας της ζωής. Κοντολογίς, επιλέγω σημαίνει μετουσιώνω τον λογισμό μου σε πράξη μέσω κάποιας δράσης, κάνοντας χρήση αυτού που ονόμαζαν οι Στωικοί ¨ανώτερη βούληση¨. Τώρα, η δράση αυτή, σύμφωνα και με τους νόμους της φυσικής θα προκαλέσει μια αντίδραση. Η οποία με τη σειρά της αποτελεί αιτία για ένα επόμενο αποτέλεσμα και η αλληλουχία αυτή διαγράφει κύκλους εις το διηνεκές. Να πως ερμηνεύεται με έναν πιο μετρήσιμο τρόπο η ζωή του ανθρώπου. Η επίγνωση, πως ο άνθρωπος είναι το άθροισμα των επιλογών του, είναι που μπορεί να τον τοποθετήσει στο κέντρο των ιστορικών κύκλων που διαμορφώνουν το κοσμικό σενάριο δράσης. Έτσι γίνεται κανείς πρωταγωνιστής!

Όλα είναι θέμα επιλογής. Ας φυτέψουμε τον σπόρο της επόμενης αναγέννησης, γιατί ,καθώς λέει και ο θυμόσοφος λαός, «ό,τι σπείρεις θα θερίσεις».

Βιβλιογραφία – Πηγές

1. Αναξίμανδρος: Ο φιλόσοφος του απείρου «Εκδ. Ζήτρος»
2. Ανδρέας Λασκαράτος: Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς «Εκδ. επικαιρότητα»
3. Πλάτων: Φαίδων «Εκδ. Ζήτρος»
4. Ποσειδώνιος ο Απαμεύς ή Ρόδιος: Ελληνιστική φιλοσοφία και επιστήμη «Εκδ. Ζήτρος»
5. Συγγραφική Ομάδα Ν.Α.: Οι Φωτεινές Εποχές της Ανθρωπότητας «Εκδ. Νέα Ακρόπολη»
6. Gnomikologikon.gr

Σημειώσεις

Συγγραφέας: Κομπογιάννης Νίκος

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Σχετικά Άρθρα