Ένα από τα πιο εκπληκτικά πράγματα που συναντάμε στους αρχαίους πολιτισμούς είναι η ενότητα στον τρόπο ζωής τους. Στο Ινστιτούτο Τεχνών του Σικάγο, για παράδειγμα, υπάρχει μια όμορφη στήλη από τα ερείπια των Μάγια στο Calakmul του Μεξικό. Αυτή η στήλη (Εικόνα αριστερά) αναπαριστά έναν κυβερνήτη στο καθήκον του ως αρχιερέα, ντυμένο με τελετουργικά ενδύματα, κρατώντας τελετουργικά αντικείμενα και εκτελώντας ξεκάθαρα ένα σημαντικό τελετουργικό. Πιστεύουμε ότι το εν λόγω τελετουργικό συνδέεται με το κλείσιμο ενός δεκαετή κύκλου στο ημερολόγιο των Μάγια, το οποίο είναι μετρημένο με τέτοια ακρίβεια, που σήμερα μπορούμε να καθορίσουμε την ακριβή ημερομηνία του τελετουργικού. Αυτή η στήλη, επομένως, είναι καλλιτεχνική στην αναπαράστασή της, θρησκευτική στην σημασία της, πολιτική στην αυθεντία της και επιστημονική στις μετρήσεις της.
Η αρχαία Αίγυπτος είναι ένα ακόμα τέλειο παράδειγμα της ενότητας που εμφανίζεται στους αρχαίους πολιτισμούς. Η θρησκεία και η συνακόλουθη ηθική ενσωματώθηκε απρόσκοπτα στον πολιτισμό τους. Ενώ η θρησκεία γινόταν αντιληπτή σε διάφορα βάθη, όλοι οι άνθρωποι ήταν θρησκευόμενοι σε κάποιο βαθμό. Πολιτική και θρησκεία ήταν αχώριστα. Ο Φαραώ ήταν επίσης αρχιερέας, και συμμετείχε σε διάφορες τελετές μέσα στον χρόνο. Η εξουσία του να κυβερνά προερχόταν από την υπακοή του στους θεούς, ειδικότερα στην Μάατ, τη θεά της Δικαιοσύνης. Την ίδια στιγμή η Αίγυπτος ήταν άκρως επιστημονική κοινωνία. Για το χτίσιμο των υπέροχα ευθυγραμμισμένων και κατασκευασμένων ναών και πυραμίδων, πρέπει να είχαν βαθιά γνώση ανεπτυγμένης μηχανικής και αστρονομίας, και εφαρμογή κάποιου είδους τεχνολογίας. Το γεγονός είναι ότι μέχρι σήμερα, υπάρχει μια συνεχόμενη διαμάχη ανάμεσα στους αρχαιολόγους για το πως οι Αιγύπτιοι ήταν ικανοί να κατορθώσουν αυτά τα επιτεύγματα. Τέλος, η Αιγυπτιακή τέχνη αντανακλούσε και την θρησκεία και την πολιτική, και ήταν βασισμένη σε υψηλής ακρίβειας αναλογίες οι οποίες τηρούνταν αυστηρά.
Εμπνευσμένος από αυτούς τους αρχαίους πολιτισμούς, και με το όραμα να υιοθετηθούν οι αρχές τους στην δική μας ανθρωπότητα, ο φιλόσοφος και ιδρυτής της Νέα Ακρόπολης, Jorge Livraga, πρότεινε ένα πυραμιδικό μοντέλο πολιτισμού βασισμένο στις 4 πτυχές της ανθρώπινης σφαίρας Επιστήμη, Θρησκεία, Πολιτική και Τέχνη.
Με τον πιο απλό τρόπο, η επιστήμη μπορεί να οριστεί ως η αναζήτηση της αλήθειας. Στο δυτικό κόσμο, επηρεασμένο από μια ισχυρή Αριστοτελική παράδοση, η επιστήμη εστιάζει σχεδόν αποκλειστικά στην σφαίρα της ύλης, το μέρος της φύσης που μπορούν να αντιληφθούν οι αισθήσεις. Στην Ανατολή, όμως, υπάρχει μια μακρά παράδοση, πολύ παρόμοια με την Πλατωνική θεώρηση, ότι το φυσικό σύμπαν είναι ουσιαστικά μάγια, μια ψευδαίσθηση, με την έννοια ότι είναι σε συνεχή ροή, σε συνεχή κίνηση.
Σύμφωνα με αυτή την θεώρηση οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να είναι πλήρως άξιες εμπιστοσύνης ως προάγγελοι της αλήθειας. Ως αποτέλεσμα υπάρχει μια ισχυρή επιστημονική παράδοση η οποία δίνει έμφαση στην εξερεύνηση ενός εσωτερικού, υποκειμενικού κόσμου, μέσα από την σκέψη και τον διαλογισμό. Προφανώς και τα δύο αυτά μονοπάτια μπορούν να είναι πολύ θετικά, αν τα θεωρήσουμε ως συμπληρωματικά., και αν υπηρετούν την ευημερία της ανθρωπότητας πάνω από όλα τα οικονομικά ή άλλα προσωπικά συμφέροντα που μπορεί να είναι κατάλληλα για το εμπόριο, αλλά όχι για την επιστήμη.
Η θρησκεία, η οποία συνήθως έρχεται σε αντίθεση με την επιστήμη, έχει σημαντικά κακή φήμη τα τελευταία εκατό χρόνια. Συνήθως κατηγορείται για όλα τα κακά του κόσμου, τους αμέτρητους πολέμους και γενοκτονίες, την διάκριση και τον δογματισμό.
Είναι αλήθεια, χωρίς αμφιβολία, ότι πολλά κακά πραγματοποιήθηκαν “στο όνομα του θεού”. Αλλά το να κατηγορείς την ιδέα, δηλαδή την έννοια της θρησκείας, για τα κακά που πραγματοποίησαν οι αυτοαποκαλούμενοι οπαδοί, είναι τόσο γελοίο όσο να κατηγορείς την επιστήμη για την ατομική βόμβα, το χημικό πόλεμο, το ψηφιακό μίσος ή της επιθέσεις με drone.
Θρησκεία και επιστήμη αποτελούν πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης από την αρχή των χρόνων, και έχουν χρησιμοποιηθεί και οι δύο για καλό και για κακό, ανάλογα με το ποιος τις χρησιμοποιεί. Μπορούμε να πούμε ότι, ακριβώς η λανθασμένη χρήση τους είναι που έχει ως αποτέλεσμα τον διαχωρισμό της μίας από την άλλη. Η θρησκεία χωρίς επιστήμη γίνεται δόγμα και προκατάληψη. Εστιάζεται σε κυριολεκτικές ερμηνείες και επιπόλαιες, φανατικές παρατηρήσεις πάνω στα ιερά βιβλία. Η επιστήμη χωρίς θρησκεία, ωστόσο, γίνεται ένα γραφειοκρατικό κυνήγι της παραμικρής λεπτομέρειας, με έλλειψη οράματος ή χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ηθικές συνέπειες. Αυτό οδηγεί τον επιστήμονα να εργάζεται για τα μεγάλα συμφέροντα που δεν έχουν ακριβώς το καλό της ανθρωπότητας στο νου τους.
Χωρίς την θρησκεία, πολλοί από τους θησαυρούς της ανθρωπότητας, όπως η τέχνη των σπηλαίων της Αλταμίρα, οι Πυραμίδες, η Καπέλα Σιξτίνα, η Μπαγκαβάτ Γκίτα και η αναγεννησιακή τέχνη, δεν θα υπήρχαν, για να μην αναφέρουμε το έργο των μεγάλων ιδεαλιστών του 20ου αιώνα, όπως του Γκάντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Αλλά τι είναι η θρησκεία; Ένας θαυμάσιος ορισμός έρχεται από την πένα του Άλμπερτ Αϊνστάιν: «Ένας θρησκευόμενος άνθρωπος είναι ευσεβής με την έννοια ότι δεν έχει αμφιβολία για την σημασία αυτών των υπερ-προσωπικών αντικειμένων και στόχων που ούτε απαιτούν ούτε είναι ικανά να θεμελιωθούν λογικά .. .με αυτή την έννοια θρησκεία είναι η πανάρχαια προσπάθεια της ανθρωπότητας να συνειδητοποιήσει καθαρά και πλήρως αυτές της αξίες και στόχους, να ενδυναμώνει και να επεκτείνει συνεχώς τα αποτελέσματά τους. Αν κάποιος συλλάβει την θρησκεία και την επιστήμη βάση αυτών των ορισμών τότε η διαμάχη μεταξύ τους είναι αδύνατη. Γιατί η επιστήμη μπορεί να εξακριβώνει μόνο αυτό που είναι, όχι αυτό που θα έπρεπε να είναι…»
Ή σε μια πιο γενική έννοια, όπως ο Jorge Livraga την ορίζει – θρησκεία είναι οτιδήποτε ενώνει: Τον Άνθρωπο με τον Θεό και τη φύση, τον άνθρωπο με τον άνθρωπο, τον άνθρωπο με τον εαυτό του.
Τρίτον, η πολιτική μπορεί να οριστεί ως η επιστήμη και η τέχνη της ηγεσίας. Επιστήμη επειδή έχει να κάνει με ανθρώπινα όντα,, που λειτουργούν βάση συγκεκριμένων φυσικών νόμων, ψυχολογικών νόμων, και νοητικών αρχών. Τέχνη, επειδή έχει να κάνει με ανθρώπινα όντα και όχι ρομπότ, ανθρώπους που έχουν συναισθήματα, ανάγκες και όνειρα, και είναι σε μια συνεχή εσωτερική μάχη να εναρμονίσουν τις διαφορετικές πτυχές του είναι τους.
Η ηγεσία δεν είναι χειραγώγηση, αλλά καλεί τις υψηλότερες πτυχές αυτών που οδηγούνται, σε μια αναζήτηση ενός υψηλότερου στόχου ή ιδανικού. Αυτοί που οδηγούν δεν είναι τέλειοι άνθρωποι, αλλά έχουν ένα υψηλότερο πλεονέκτημα, έχουν ένα όραμα. Μπορούν να δουν ένα πιθανό καλύτερο μέλλον που οι άλλοι δεν μπορούν να δουν και έχουν εκπαιδευμένες τις δεξιότητες και ακονισμένες τις ιδιότητες που απαιτούνται για να προσωποποιήσουν αυτό το μέλλον, και να είναι ένα ζωντανό παράδειγμα του οράματος που διοχετεύουν.
Χωρίς αυτό το όραμα, δεν έχουμε ηγέτες αλλά στην καλύτερη περίπτωση “αφεντικά”, έναν διαχειριστή ή έναν γραφειοκράτη, και στην χειρότερη περίπτωση … απλά, κοίτα τριγύρω.
Η πολιτική, ακριβώς όπως και η θρησκεία, έχει την “βρώμα” αυτών που την χειρίστηκαν για τους δικούς τους προσωπικούς σκοπούς. Αλλά ας μην κάνουμε λάθος, χωρίς την πραγματική χρήση της πολιτικής, η κοινωνία δεν θα ήταν δυνατή. Κάθε πρόοδος, κάθε συλλογική κίνηση προς τα μπρος έγινε από πραγματικούς ηγέτες, ή με άλλα λόγια, από ανθρώπους που άσκησαν την πολιτική με την φυσική της χρήση.
Τέλος έχουμε την τέχνη. Είναι δύσκολο να μιλήσουμε για την τέχνη ως μια μοναδική έννοια, καθώς καθένας μας έχει το δικό του γούστο στην τέχνη, που από μόνα τους αλλάζουν και εξελίσσονται στον χρόνο. Ωστόσο, για λόγους απλότητας, μπορούμε να ορίσουμε την τέχνη ως την επιδίωξη της ομορφιάς. Κάποιοι λένε ότι «η ομορφιά είναι μέσα στα μάτια του θεατή», και ενώ αυτό είναι αλήθεια, υπάρχουν κάποια πράγματα στη ζωή που καθολικά θαυμάζονται ως όμορφα.
Δεν έχω συναντήσει ποτέ άνθρωπο που να λέει ότι το ηλιοβασίλεμα και οι πεταλούδες είναι άσχημα, και δεν περιμένω κάτι τέτοιο. Δηλαδή, ενώ υπάρχουν ποικίλα γούστα και πολιτισμικά υπόβαθρα, υπάρχουν πιθανώς και κάποιες καθολικές πτυχές για την ομορφιά.
Τι μπορούμε να πούμε σίγουρα για την ομορφιά; Ότι έχει αντίκτυπο, ότι μας κόβει την ανάσα. Δεν είναι ορθολογική. Δεν εξηγείται ούτε με λόγια ούτε είναι απαραίτητο να γίνει αυτό. Παρουσία της ομορφιάς, όλες οι λέξεις τελειώνουν, δεν χρειάζεται να επισημάνουμε ή να βάλουμε μια ταμπέλα “χειροκροτήστε, γιατί αυτό είναι όμορφο” – η ομορφιά μιλάει από μόνη της.
Αλλά για να αντιληφθούμε την ομορφιά χρειάζεται να αφαιρέσουμε τους εσωτερικούς μας τοίχους, να επιτρέψουμε στην υπέροχη επίδραση της ομορφιάς να διεισδύσει μέσα μας. Αν είμαστε χοντροκομμένοι μέσα, τότε τα μάτια της ψυχής καλύπτονται από ένα πέπλο σκότους που ούτε η ομορφιά δεν μπορεί να διαπεράσει.
Και ο καλλιτέχνης; Ο καλλιτέχνης είναι το τυχερό ή ίσως άτυχο, παιδάκι που μπορεί να αντιληφθεί άμεσα αυτή την ομορφιά που έρχεται από κάπου αλλού, και να την εκφράσει μέσα από μορφές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές από εμάς τους υπόλοιπους θνητούς.
Αλλά υπάρχει ακόμα ένα πράγμα που λείπει. Αυτά τα τέσσερα μονοπάτια πρέπει να ενωθούν με το νήμα της φιλοσοφίας, την αγάπη για την Σοφία, που είναι η μόνη μαθητεία που μπορεί να μας δείξει ότι, πίσω από τις λέξεις, πίσω από τις παρεξηγήσεις, αυτά τα τέσσερα στοιχεία μοιράζονται ένα σημαντικό και ουσιαστικό στοιχείο – τον άνθρωπο και την πορεία του.
Ας αρχίσουμε λοιπόν να φανταζόμαστε ένα διαφορετικό μέλλον. Επειδή, αν συνεχίσουμε να σπέρνουμε τους ίδιους σπόρους δεν μπορούμε να περιμένουμε διαφορετικούς καρπούς.
Ας φανταστούμε ένα μέλλον όπου οι διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής θα είναι ενωμένες και όχι χωρισμένες, ένα μέλλον όπου η επιστήμη, η θρησκεία, η πολιτική και η τέχνη θα συνεργάζονται για έναν καλύτερο κόσμο.