Στις μέρες μας υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τα θέματα της υγείας. Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να έχουν καλή υγεία, μακροζωία και ευζωία. Και επειδή η πληροφορία είναι πλέον ελεύθερη και εύκολα την προσεγγίζουμε, ο σύγχρονος άνθρωπος διαβάζει και ενημερώνεται για τέτοια θέματα από πηγές αμφίβολης εγκυρότητας. Οδηγούμαστε σε μία ημιμάθεια, που είναι πολλές φορές χειρότερη από την αμάθεια. Ή πέφτουμε θύματα αναρίθμητων κομπογιαννιτών και εμπόρων, που θησαυρίζουν εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη, τον πόνο και το φόβο. Παρόλα αυτά όμως, η επιστήμη έχει κάνει σήμερα δυσθεώρητα άλματα στο θέμα της ιατρικής, και τα σύγχρονα κράτη παρέχουν ένα σύστημα υγείας στους πολίτες τους που καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες. Και αν υπάρχουν και οι οικονομικές δυνατότητες, οι μέθοδοι της επιστήμης μπορούν πραγματικά να επιτύχουν θαυμαστά αποτελέσματα σε πλήθος παθήσεων και ασθενειών.
Τι συνέβαινε όμως τα παλιά χρόνια, σε εποχές που η επιστήμη και η τεχνολογία δεν είχε ακόμα κάνει τα «θαύματα» των τελευταίων αιώνων; Οι άνθρωποι ήταν παραδομένοι στη μοίρα τους, καταδικασμένοι να υποφέρουν από απλές για τα σημερινά δεδομένα παθήσεις; Αφήνονταν να πεθαίνουν από επιπλοκές που σήμερα αντιμετωπίζονται πολύ εύκολα ή δεν μας απασχολούν καθόλου; Η ιστορική μελέτη μας αποδεικνύει ότι σε όλες τις εποχές, σε όλες τις περιοχές της γης, οι άνθρωποι έκαναν σοβαρές και αγωνιώδεις προσπάθειες να αντιμετωπίσουν τις ασθένειες. Σε πολλές περιπτώσεις, εκεί που η πολιτισμική στάθμη ήταν υψηλή, έχουν να μας δείξουν γνώσεις και ικανότητες που μας εκπλήσσουν, αφού ήταν ικανοί για χειρουργικές επεμβάσεις, προσέγγιζαν τις αιτίες και τον τρόπο αντιμετώπισης των λοιμών, γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τις φαρμακευτικές ιδιότητες βοτάνων και δηλητηρίων, παρατηρούσαν τις επιδράσεις της διατροφής, των καιρικών φαινομένων και των εποχών στην υγεία τους κ.α.. Παρόλο λοιπόν που δεν υπήρχε η επιστήμη όπως σήμερα την ξέρουμε, οι άνθρωποι των παλαιών εποχών είχαν γνώσεις και παραδόσεις που τους βοηθούσαν στον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση και την αντιμετώπιση των δεινών του σώματος και της ψυχής τους.
Αλλά πέρα από τις πρακτικές που εφάρμοζαν και που μας είναι κατανοητές σήμερα, στους αρχαίους πολιτισμούς είχαν αναπτυχθεί θεωρίες και ιδέες που σήμερα μας ξενίζουν. Για παράδειγμα, συνέδεαν την υγεία με διάφορες θεότητες αλλά και την ίαση την επιδίωκαν με τρόπους που δεν εστιάζονταν αποκλειστικά στο φυσικό και βιολογικό επίπεδο του ανθρώπου. Προσέγγιζαν τον άνθρωπο με μια πλατύτερη σκέψη και δεν τον περιόριζαν στο φυσικό του σώμα, αποκομμένο από το περιβάλλον και τη Φύση. Η θεραπεία δεν αφορούσε μόνο την αντιμετώπιση της ασθένειας στο σώμα, αλλά ξεκινούσε και βασιζόταν στην θεραπεία των αόρατων αιτιών που προκαλούσαν τις ορατές βλάβες. Έτσι ο σύγχρονος μελετητής τις αρχαίας ιατρικής, βλέπει σε όλους τους πολιτισμούς της αρχαιότητας μια κοινή αντίληψη για τον άνθρωπο και την υγεία του. Θεοί και θεές, ενέργειες της φύσης και του σώματος, επίδραση των άστρων, των ήχων, των χρωμάτων, των πετρωμάτων… Στην αντίληψη του αρχαίου ή καλύτερα, του παραδοσιακού ανθρώπου, όλα συνδέονταν με όλα. Οπότε και η υγεία μας ή η ασθένεια μας δεν θα μπορούσε να είναι ξέχωρη. Αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, πάνω μας, μέσα μας, με κάποιο τρόπο θα φανούν και στο φυσικό μας σώμα και στις λειτουργίες του.
Ο Ασκληπιός ήταν μία πολύ χαρακτηριστική θεότητα που είχε άμεση σχέση με την υγεία και τη θεραπεία. Σίγουρα, η λατρεία του αναπτύχθηκε στον αρχαίο ελληνικό χώρο αλλά υπήρχαν συνδέσεις και με θεότητες από γειτονικούς λαούς. Οι συμβολισμοί που συνοδεύουν τον Ασκληπιό, οι χώροι λατρείας του και οι μέθοδοι θεραπείας που συνδέονταν με αυτούς, είναι μια πλούσια πηγή γνώσεων που μπορεί να μας δώσουν ένα άρωμα από την αρχαία σοφία. Αν μελετήσουμε σε βάθος και με ανοιχτό πνεύμα τον Ασκληπιό, θα ανακαλύψουμε πράγματα που θα μας εκπλήξουν αλλά και θα μας γοητεύσουν. Για τη μελέτη αυτή θα πρέπει να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε με τον τρόπο που σκέπτονταν οι πρόγονοί μας, δηλαδή να δούμε τον κόσμο μέσα από ένα πρίσμα ιδεαλιστικό και πνευματικό. Είναι αναγκαίο, όμως, να βγάλουμε από τα μάτια μας τις υλιστικές παρωπίδες που μας έχει φορέσει ο σύγχρονος κόσμος και η εκπαίδευση που μας έδωσε.
Οι ενδιαφέροντες συμβολισμοί του Ασκληπιού ξεκινούν από το όνομά του, το οποίο έχει σαν συνθετικές λέξεις την «αίγλη» και το «ήπιος», σε μια από τις διάφορες εκδοχές. Ο πατέρας του ήταν ο σπουδαιότατος αρχαίος θεός Απόλλωνας, ο οποίος εκτός των πολλών ιδιοτήτων του, ήταν και θεός της σοφίας και της θεραπείας. Μητέρα του ήταν η Κορωνίδα. Παρόλο που ο πατέρας του ήταν θεραπευτής, δεν ήταν εκείνος που έμαθε αυτή την τέχνη στον Ασκληπιό. Την εκπαίδευσή του γιου του την ανέθεσε ο Απόλλωνας στον σοφό Κένταυρο Χείρωνα. Ο Χείρων ήταν σύμβολο της βαθύτατης και προαιώνιας Σοφίας και είχε εκπαιδεύσει πολλούς θεούς και ήρωες. Την γνώση της θεραπευτικής ο Χείρων την μετάδωσε στον Ασκληπιό, αλλά δεν ήταν ο μόνος που τον εκπαίδευσε πάνω σε αυτό. Άλλο ένα σύμβολο Σοφίας ασχολήθηκε με την διαμόρφωση του Ασκληπιού, η θεά Αθηνά, η οποία του έδωσε το πολύτιμο για την θεραπευτική τέχνη αίμα της Μέδουσας.
Την καταγωγή του Ασκληπιού την διεκδικούν διάφορες περιοχές, στις οποίες είχαν φτιαχτεί ναοί προς τιμή του. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι εκείνη που ορίζει σαν τόπο καταγωγής του τη θεσσαλική πόλη Λακέρεια. Μία άλλη εκδοχή τοποθετεί τη γέννησή του στην πόλη Τρίκκη (σημερινά Τρίκαλα).
Έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε την οικογένεια που δημιούργησε ο Ασκληπιός με τη σύζυγό του Ηπιόνη, που ήταν μία θεότητα με θεραπευτικές και νοσηλευτικές γνώσεις. Οι γιοί του ήταν ο Αετός, ο Ευμαρίων (εκείνος που παρέχει καλή υγεία), ο Άκεσις (εκείνος που θεραπεύει με χειρουργική πράξη). Ο Ιανίσκος (εκείνος που θεραπεύει), ο Τελεσφόρος (εκείνος που καθιστά μια θεραπεία αποτελεσματική), ο Αλεξήνωρ (εκείνος που αποτρέπει το κακό). Οι κόρες του συμβόλιζαν την υγεία και την θεραπεία και ήταν η Υγεία, η Ιασώ, η Ακεσώ και η Πανάκεια. Βλέπουμε ότι η οικογένειά του είναι οι ιδιότητες της ιατρικής τέχνης.
Η θεϊκή υπόσταση του Ασκληπιού έχει αμφισβητηθεί, αφού κάποιοι θεώρησαν ότι ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο, ένας ιατρός από τη Θεσσαλία, που το έργο του έκανε την φήμη του να ανυψωθεί και να τον θεοποιήσουν μετά θάνατον. Υπάρχουν και αναφορές που θέλουν τον Ασκληπιό θεό των ατμοσφαιρικών φαινομένων (αέρας, καταιγίδα, αστραπή κτλ) και των αναζωογονητικών δυνάμεων της φύσης. Όπως και να έχει όμως, η φήμη του Ασκληπιού διαδόθηκε γρήγορα στον ελλαδικό χώρο και όχι μόνο. Ήταν μία θεότητα εξαιρετικά αγαπητή από τους ανθρώπους γιατί έβρισκαν σε αυτήν την παρηγοριά και τα όπλα για να πολεμήσουν τον πόνο και τον θάνατο.
Τα βασικά και πασίγνωστα σύμβολα που είχε ο Ασκληπιός ήταν το φίδι και η ράβδος. Αυτά τα δύο σύμβολα ως σύμπλεγμα, αποτελούν μέχρι και σήμερα τα σύμβολα της ιατρικής. Ο Ασκληπιός κάποιες φορές εμφανιζόταν στους ναούς ως φίδι. Ακόμα και το όνομά του, κατά μία ερμηνεία, μπορεί να σημαίνει «ο όφις που θεραπεύει, καταπραΰνει), από τις λέξεις Ασκλ (εκ του ασκάλαβου που σημαίνει φίδι, ερπετό) και του ήπιος, που σημαίνει ήρεμος, πράος. Το φίδι μπορεί να αναλυθεί με πολλούς τρόπους συμβολολογικά και να δοθούν πολλές ερμηνείες για την σύνδεσή του με τον Ασκληπιό. Γνωρίζουμε ότι από το δηλητήριο των φιδιών εξάγονταν φάρμακα αλλά και την ιδιότητα του φιδιού να αλλάζει το δέρμα του και να συμβολίζει με τον τρόπο αυτόν την ανανέωση ή την αναγέννηση. Πιο εσωτερικές ερμηνείες συνδέουν το φίδι με την ενέργεια που διαπερνάει την σπονδυλική στήλη και καταλήγει στον εγκέφαλο. Η ράβδος λέγεται ότι δείχνει την συνεχή οδοιπορία που καλείται να εκτελεί ο υπηρέτης του Ασκληπιού, ο ιατρός, για να φέρει σε πέρας το έργο του. Αλλά πάντα η κάθετη ράβδος δείχνει και την σύνδεση του κατώτερου με το ανώτερο, κάτι που στην αρχαία ιατρική είχε θεμελιώδη σημασία, αφού η ρίζα των ασθενειών του σώματος βρισκόταν στα υψηλότερα επίπεδα της ανθρώπινης ύπαρξης, και η αρμονία σώματος, ψυχής και νου ήταν καθοριστικής σημασίας για την διατήρηση και την επανάκτηση της υγείας.
Οι ναοί, οι αφιερωμένοι στον Ασκληπιό, ήταν συνήθως και θεραπευτήρια. Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 800 π.Χ. και πολύ σύντομα ιδρύθηκαν εκατοντάδες από αυτούς σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Ονομάζονταν ασκληπιεία και μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τον τρόπο που δρούσαν οι αρχαίοι ιατροί. Ο χώρος που θα έφτιαχναν ένα ασκληπιείο θα έπρεπε να είχε χαρακτηριστικά και ιδιότητες που προάγουν την υγεία. Τα τοπία ήταν όμορφα και καθαρά, υπήρχαν πηγές τρεχούμενων νερών και γενικά η ενέργεια που απέπνεε ο περιβάλλον χώρος ενός ασκληπιείου ήταν ευεργετική. Οι
θεραπευτικές μέθοδοι περιλάμβαναν κρύα και ζεστά λουτρά, δίαιτα, ασκήσεις, μαλάξεις και χρήση φαρμάκων. Πρωτίστως, όμως, έδιναν μία μεταφυσική διάσταση στο θεραπευτικό έργο κι έτσι έκαναν προσευχές και σπονδές στον Ασκληπιό και σε άλλες ευεργετικές θεότητες. Είχε μεγάλη σημασία η ψυχολογική και νοητική κάθαρση του ασθενή, ώστε να μπορέσει η υγεία να επανέλθει και στο σώμα του. Το ιατρικό προσωπικό των θεραπευτηρίων αποτελούταν από τον ιερέα που διηύθυνε τον ναό και καθόριζε την θεραπεία, τους νοσοκόμους, τους υδροθεραπευτές, τους μαλάκτες κτλ.
Όλα αυτά τα ενδιαφέροντα που φέρνουν στο φως οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι για τον Ασκληπιό και τις αρχαίες θεραπευτικές τεχνικές και αντιλήψεις, θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα και στην σύγχρονη προσέγγιση της υγείας. Δεν πρέπει να έχουμε την αλαζονεία ότι σήμερα τα ξέρουμε και τα ερμηνεύουμε όλα επαρκώς. Οι πρόγονοί μας είχαν εμβαθύνει σε πραγματικότητες που σήμερα ίσα που υποψιαζόμαστε.
Πολλά είναι τα διδάγματα από αυτή την αρχαία σοφία. Η ολιστική αντιμετώπιση του ανθρώπου, η εναρμόνιση του με τη φύση, η εσωτερική ψυχική και νοητική ρίζα των σωματικών ασθενειών, η δύναμη της θέλησης στην θεραπεία, η πρόληψη και η υγιεινές συνήθειες, είναι μερικά από τα μαθήματα που μας παρέδωσαν οι αρχαίοι ιατροί. Και οι σύγχρονοι επιστήμονες έχουν ήδη αρχίσει να τα βάζουν στο τραπέζι των επιστημονικών τους συζητήσεων. Να μη ξεχνάμε ο όρκος των ιατρών που σήμερα καθορίζει την ηθική διάσταση του λειτουργήματός τους, προέρχεται από εκείνους τους αρχαίους ιερείς – θεραπευτές.
Από το ίδιο Τεύχος
8 Δεκεμβρίου, 2024 / ΚΟΙΝΩΝΙΑ