Μυητικές τελετές στην Αίγυπτο

Για τις μυητικές τελετές στην Αίγυπτο γνωρίζουμε πολύ λίγα, και τα λίγα που γνωρίζουμε αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά στο εξωτερικό μέρος των τελετουργιών, αφού ο μυστικός χαρακτήρας που έχουν οι πιο εσωτερικές, μας στερεί κάθε γνώση τους.

Η γιορτή Sed

Τριάντα χρόνια μετά τη στέψη ενός Φαραώ γιορταζόταν μια μυστηριώδης τελετή που ονομαζόταν SED, μια αρχαία μυστική γιορτή, που βλέπουμε σε αναπαραστάσεις της πρώτης δυναστείας. Ταυτιζόταν με την ανέγερση των συμβολικών στηλών Djed, και η σχέση της με το Khoi –”υποχώρηση”– μάλλον οφείλεται στην υποχώρηση των νερών του Νείλου.

Κάποιοι συγγραφείς θεωρούν ότι αυτή η τελετή σχετιζόταν με την τελετουργική θυσία του παλιού βασιλιά για να δώσει χώρο στον επόμενο, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις για τέτοιου είδους ανθρωποθυσίες στην αιγυπτιακή ιστορία. Αυτή η θεωρία βασίζεται στη σύγχρονη η ερμηνεία των αναπαραστάσεων του Ιωβηλαίου του Αμένοφι 3ου. Κατά κάποιο τρόπο, η τελετή αυτή ήταν μια «ανανέωση» ή πνευματική ανάσταση, και σηματοδοτούσε την πλήρη Μύηση του Φαραώ, πράγμα που θα του επέτρεπε να συμμετέχει πιο συνειδητά στις γενικές κατευθύνσεις που ανέκαθεν έπαιρναν αυτοί οι προφανείς Κύριοι της Αιγύπτου από τους Ιερείς, οι οποίοι αποτελούσαν τους πραγματικούς διοικητές της χώρας.

Λέγεται ότι μετά τους εξαγνισμούς, ο ίδιος ο Φαραώ απέδιδε τιμές στους Θεούς στον ναό της εκάστοτε πρωτεύουσας. Στη συνέχεια, καθισμένος στον θρόνο του, παρακολουθούσε την παρέλαση των λαβαροφόρων με τα σύμβολα των Νομών της χώρας (των επαρχιών) και των Επιφανών της κυβέρνησής του. Επίσης μεταφέρονταν μεγάλα αγάλματα Θεών ενώπιόν του.

Αυτό διαρκούσε αρκετές μέρες. Στη συνέχεια, έπλενε τελετουργικά τα πόδια του, πριν μπει στον χώρο που σήμερα ονομάζουμε «Ιερό Αποδυτήριο», πιθανόν ένα μυστικό δωμάτιο του ναού, όπου ο Φαραώ ντυνόταν με ενδύματα ειδικά κατασκευασμένα για την περίπτωση, διπλωμένα και αρωματισμένα. Η κυριολεκτική μετάφραση αυτού του χώρου θα μπορούσε να είναι «Ανάκτορο ένδυσης». Ανέβαινε μετά σ’ έναν διπλό θρόνο, όπου καθόταν εναλλάξ σε κάθε θέση, πράγμα που συμβόλιζε την εξουσία του στην Άνω και Κάτω Αίγυπτο, καθώς και την κυριαρχία του στους δυο κόσμους: τον φυσικό και τον πνευματικό.

Μετά, με τελετουργικό βήμα, διέσχιζε τη μεγάλη αυλή του ναού, σύμβολο της δυνατότητάς του να διατρέχει όλα τα εδάφη της χώρας του χωρίς να τον σταματά τίποτα. Πάνω σε ένα εντυπωσιακό φορείο (οι λεπτομέρειες ποικίλλουν ανάλογα τις εποχές), πίσω από ένα λάβαρο με τη μορφή του Upuaut του Άνουβι, έφτανε στο παρεκκλήσι του Λιβυκού Ώρου, όπου έπαιρνε ένα σκήπτρο, ένα μαστίγιο κι ένα ραβδί. Παραλαμβάνοντας τελετουργικά αυτά τα αντικείμενα, φορούσε τον μανδύα του και γινόταν η ανακήρυξή του τρεις φορές.

Φαίνεται ότι στη συνέχεια, μετά τους επαίνους των Ανώτερων Ιερέων και τις επευφημίες του λαού που αντηχούσαν έξω από τους πυλώνες του ναού, -και τον αποθέωναν- έβγαζε τον μανδύα και ξεκινούσε τέσσερις συμβολικές διαδρομές. Αυτές οι «διαδρομές» ήταν προφανώς τελετουργικές πορείες για προσφορά στους Θεούς των Στοιχείων, των Τεσσάρων Σημείων του Ορίζοντα, αλλά οι σύγχρονοι μελετητές τις θεωρούν απλά «διαδρομές».

Από τη ζώνη του, στο πίσω μέρος, κρεμόταν η ουρά ενός ζώου, μάλλον λεοπάρδαλης ή τσακαλιού. Αυτό πιθανόν αφορούσε μόνο στην Άνω Αίγυπτο. Μετά από όλα αυτά, πρόσφερε τα σύμβολά του στον Upuaut, και επισκεπτόταν τα παρεκκλήσια του Ώρου και του Σεθ, όπου εκτόξευε βέλη νίκης (ως Άνουβις-Τοξότης;) στις τέσσερις κατευθύνσεις.

Σύμφωνα με μια εκδοχή, η ουρά του ζώου ήταν ουρά ταύρου, κάτι που πιθανόν συμβόλιζε τον τελετουργικό θάνατο του βοδιού Άπι και της οσιριακής Ψυχής ως «Ταύρου του Αμέντι». Όμως τίποτα από αυτά δεν έχει αποδειχθεί, μια και οι αναπαραστάσεις δεν είναι ξεκάθαρες. Το τελετουργικό κείμενο που έκλεινε τη Γιορτή Sed ήταν το εξής: “Ξεκινάς την ανανέωσή σου, αρχίζεις να ανθίζεις ξανά σαν το μικρό παιδί της Σελήνης, είσαι ξανά νέος χρόνο με τον χρόνο. Όπως η Νουν στην αρχή των καιρών, έχεις αναγεννηθεί επαναλαμβάνοντας τη Γιορτή του Sed.”

Η γιορτή Min

Ο θεός Min που λατρευόταν στην πόλη του Κόπτου (σημερινό Qift), «Εκείνος που διαλύει τα Νέφη», ήταν πανάρχαια θεότητα γονιμότητας και ο Φαραώ ταυτιζόταν μαζί του πολλές φορές. Στη γιορτή, ο Φαραώ συνοδευόταν από έναν υπηρέτη του ναού, που τον βοηθούσε να σπείρει τους σπόρους στην κοίτη του Νείλου, μια και η γιορτή γινόταν τον πρώτο μήνα του καλοκαιριού, τον ένατο μήνα του έτους, αντίστοιχο του δικού μας Σεπτέμβρη.

Ο Φαραώ και η σύζυγός του, πίσω από έναν λευκό ταύρο, σύμβολο του εν λόγω θεού, ακολουθούσαν το άγαλμα του ιθυφαλλικού Min. Όταν η πομπή έφτανε στον επιλεγμένο χώρο, ανέγειραν εκεί ένα φορητό παρεκκλήσι και τοποθετούσαν την εικόνα ενός ταύρου κάνοντας περίπλοκες προσφορές. Ο Φαραώ, μ’ ένα τελετουργικό εργαλείο, έκοβε ένα μάτσο χόρτα και τα πρόσφερε στον λευκό ταύρο.

Στον ναό του Mediret Habu αναπαριστάνεται ο Ραμσής ο 3ος με το Τελετουργικό Δρεπάνι. Ο καθηγητής Gardiner θεωρεί ότι αναπαριστάνεται έτσι για να επικαλεστεί τον Ώρο που θερίζει το κριθάρι του πατέρα του, του Όσιρι, για να επικαλεστεί τις γονιμοποιητικές δυνάμεις ως Min-Horus, ο Ισχυρός. Όπως και στις τελετές στέψης, εξαπόλυε αγριόπαπιες στις τέσσερις κατευθύνσεις του χώρου, που συμβόλιζαν τους Τέσσερις Γιους του Ώρου.

Στη συνέχει, ο ιερέας διακήρυττε: “Χαίρε θεέ Min, εσύ που γονιμοποιείς τη Μητέρα σου (τη Φύση)! Πόσο μυστήριο είναι αυτό που έκανες στο σκοτάδι!”. Θεωρώ ότι εκτός από την προφανή ερμηνεία της ένωσης του Βασιλιά και της Βασίλισσας, αυτή η διαδικασία συμβολίζει και τη συμβίωση της πνευματικής Φύσης με την υλική Φύση, μια ανανέωση αυτής της μυστικής γονιμοποίησης που κάνει το Σύμπαν να παραμένει ζωντανό και να δικαιολογεί την ύπαρξή του.

Η γιορτή Khoiak

Αυτή η γιορτή ήταν ετήσια. Γινόταν την πρώτη μέρα του πρώτου μήνα του χειμώνα, ή τουλάχιστον εκεί ήταν το αποκορύφωμά της. Ο Νείλος εκείνη τη στιγμή έφτανε στο μεγαλύτερο ύψος του, και συνέπιπτε με τιμές στον Όσιρι, που ισοδυναμούσαν με ένα είδος επικήδειας τελετής. Σύμφωνα με τα κείμενα στους τοίχους του ναού της Δένδερας, ξεκινούσε με μια τελετή οργώματος και σποράς την 12η μέρα του μήνα Khoiak. Μέχρι την 21η μέρα, μια χρυσή εικόνα του μουμιοποιημένου Όσιρι καλυπτόταν με κριθάρι και βρώμη, τυλιγόταν με υφάσματα και βυθιζόταν σε μία λιμνούλα με μικρό βάθος, την οποία συνέχιζαν να γεμίζουν με νερό κάθε μέρα. Την 22η μέρα, (ένατη μέρα της γιορτής), έβγαζαν το ομοίωμα στον ήλιο ακριβώς πριν το σούρουπο, και το έστελναν με εικόνες του Θεού και άλλων θεών σ’ ένα ταξίδι με βάρκες με δαυλούς. Αυτό διαρκούσε μέχρι την 24η μέρα.

Στη συνέχεια, το έβαζαν μέσα σε φέρετρο από ξύλο βατομουριάς, και το έθαβαν. Στον ίδιο σημείο βρισκόταν το ομοίωμα του προηγούμενου έτους, το οποίο ξέθαβαν και τοποθετούσαν μέσα ή πάνω σε συκομουριά. Την 30η μέρα, όταν υποχωρούσε η πλημμυρίδα του Νείλου, γίνονταν τελετές για την ταφή του Όσιρι σε έναν υπόγειο θάλαμο και τοποθετούσαν μια σαρκοφάγο με την εικόνα του Θεού πάνω σε άμμο. Όλα αυτά είναι στοιχεία από τοιχογραφίες με επιγραφές μεταγενέστερες, και από διηγήσεις των Ελλήνων, οι οποίοι, σε γενικές γραμμές -εκτός από εκείνους που μυήθηκαν στην Αίγυπτο- έβλεπαν μόνο τη γλυπτική και τα σκηνικά των εορτασμών, και το πολύ-πολύ, προσπαθούσαν να τους συσχετίσουν με τα Μικρά Μυστήρια, που στην Ελλάδα πρακτικά ήταν ανοιχτά στον κόσμο.

Από όλα αυτά συμπεραίνουμε, προσθέτοντας την ιδιαίτερα υλιστική νοοτροπία των μεταφραστών μας, πόσα λίγα έχουμε καταφέρει να διασώσουμε από αυτές τις γιορτές.

Συγγραφέας: G. A. Livraga

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

Σχετικά Άρθρα