Το θέμα αυτό είναι πρακτικά ασύλληπτο, γιατί, πώς είναι δυνατόν να μιλήσουμε για τη μαγεία στην αρχαία Αίγυπτο; Πώς μπορούμε να συγκεκριμενοποιήσουμε κάτι που από μόνο του και εξ ορισμού είναι μεταφυσικό; Αλλά και η άμμος των Θηβών ή του Λούξορ, που έχω ακόμη στα ρούχα μου επειδή μόλις επέστρεψα από το ταξίδι μου εκεί (σημ: ο συγγραφέας αναφέρεται σε ένα από τα πολλά ταξίδια που πραγματοποίησε στην χώρα αυτή), πρέπει είναι μεταφυσική και άυλη. Και παρόλο που πρόκειται για ένα υλικό, αυτό αποκτά μια μαγική χροιά όταν το λούζει ο ήλιος της Αιγύπτου, όταν το συνοδεύουν οι φοίνικες, ο Νείλος, οι άνθρωποι που είναι πάντα χαρούμενοι, πρόσχαροι, ακόμα και στις χειρότερες στιγμές, από πολιτική άποψη, που έτυχε να ζήσουμε εκεί. Επισκεπτόμασταν τα μουσεία, άνθρωποι από Ανατολή και Δύση μαζί, και συζητούσαμε ήρεμα. Τα αεροπλάνα πετούσαν από πάνω μας αλλά οι άνθρωποι συνέχιζαν να γελούν και να αγαπούν, να ενδιαφέρονται για όλα τα καλά πράγματα της ζωής, ενώ υπήρχαν έντονες πολιτικές αναταραχές.
Θα μπορούσα να ξεκινήσω το θέμα για τη μαγεία στην Αίγυπτο ως εξής: Μια χώρα με μεγάλη διάρκεια στον χρόνο, αλλά και με μια ευελιξία, μια ελαστικότητα, ώστε να προσαρμόζεται στους νέους καιρούς, να υποδέχεται νέους ανθρώπους και νέες ιδέες, χωρίς να ποτέ να απορρίπτει το παρελθόν, χωρίς διχοτομίες, που οδηγούν στην εγκατάλειψη του παρελθόντος στο όνομα μιας υποτιθέμενης ανεξαρτησίας. Η Αίγυπτος είναι διαφορετική, η Αίγυπτος δεν απορρίπτει το παρελθόν της, ούτε το παρόν ή το μέλλον της, και ίσως μέσα σε αυτό, υπάρχει λίγη από τη μαγεία για την οποία θα προσπαθήσω να σας μιλήσω.
Πρώτα απ’ όλα, ας δούμε τι εννοούμε όταν λέμε μαγεία. Συνήθως όταν λέμε μαγεία, εννοούμε κάποιον που βγάζει κουνέλια από καπέλο ή περιστέρια από ένα κουτί κ.λπ., αλλά αυτό προφανώς δεν είναι μαγεία, όπως δεν είναι θρησκεία να γονατίζεις απλά ή να κατεβάζεις ταπεινά το κεφάλι. Η ουσία της θρησκείας είναι πολύ πιο ευρεία. Και φυσικά, δεν είναι τέχνη το να κόβουμε τα πινέλα με τα οποία θα βάψουμε έναν τοίχο. Η τέχνη είναι πολλά περισσότερα. Η μαγεία επομένως είναι κάτι πέρα από όλα αυτά.
Μαγεία και αρχαιότητα πάνε μαζί. Ανέκαθεν, μαγεία θεωρείτο το σύνολο όλων των ανθρώπινων γνώσεων, όλων όσων μπορούσε να συλλάβει και να φανταστεί ο άνθρωπος. Η λέξη μαγεία προέρχεται από το «Μεγάλη Επιστήμη», μια επιστήμη μυστική επειδή ήταν επικίνδυνη, μια βαθιά επιστήμη που αναβιώσε πολλές φορές στο πέρασμα των αιώνων και που στην περίπτωση της Αιγύπτου σχετιζόταν στενά με την τέχνη της, με τη θρησκεία της, εν τέλει, με όλες τις εκδηλώσεις της Αρχαίας Αιγύπτου.
Θα τολμούσα να πω ότι αυτή η μαγεία δεν έχει χαθεί, αλλά συνεχίζει να ζει μέσα από όλες τις μεταβολές αυτής της γης, που ακόμη και το όνομά της σημαίνει μυστικό, εσωτερικό, απόκρυφο. Η Αίγυπτος δεν λεγόταν έτσι. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι την αποκαλούσαν Kem ή Kemu, που σήμαινε μαύρο ή καμένο. Μερικοί λένε ότι από εκεί προέρχεται η λέξη αλχημεία. Άλλοι ισχυρίζονται ότι προέρχεται απευθείας από τα αραβικά, και τα αραβικά σχετίζονται με τη δημοτική, που είναι μια από τις τελευταίες γλωσσικές μορφές που μιλιούνται στην Αίγυπτο. Δηλαδή, υπάρχει αυτή η συνέχεια στην Αίγυπτο, και γι’ αυτό η χώρα παρουσιάζεται στους Έλληνες εντελώς κλειστή και ταυτόχρονα εντελώς ανοιχτή, έτσι όπως είναι. Μπορείς να περπατήσεις, να βολτάρεις, αλλά ποιος μας εξηγεί τι σημαίνουν οι πυραμίδες; Ποιος εξηγεί το μυστήριο των οβελίσκων; Οι Έλληνες δεν ήξεραν καν πώς να τους ονομάσουν. Αναφέρονταν σ’ αυτούς ως εκείνα τα πράγματα, εκείνες οι βελόνες που φαίνονται στον ορίζοντα, γιατί όταν ρωτούσαν τους ιερείς εκείνοι απαντούσαν: «Είναι μνημεία του Ήλιου, μνημεία του Άμμωνα, μνημεία του Ρα, μνημεία για κάποιους Φαραώ κ.λπ.». Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ιερείς έλεγαν πολύ λίγα, και μερικές φορές όταν μιλούσαν είχαν πολύ καλή αίσθηση του χιούμορ. Κάποιες αναφορές του Ηρόδοτου, μας το αποδεικνύουν αυτό.
Ο Ηρόδοτος διηγείται ότι ενώ βρισκόταν με έναν Αιγύπτιο μπροστά από τη Μεγάλη Πυραμίδα, του ζήτησε να μεταφράσει μια επιγραφή που υπήρχε στο κάτω μέρος μίας πλευράς. Εκείνος του εξήγησε ότι ήταν σημειώσεις των εξόδων που έγιναν για τη σίτιση των εργαζομένων κατά την κατασκευή της. Και ο Ηρόδοτος, ο οποίος, αν και ήταν Έλληνας, ήταν αρκετά ευκολόπιστος και ήθελε να το πιστέψει, πίστεψε ότι αυτοί οι σχολιασμοί ήταν από την εποχή της κατασκευής της πυραμίδας, δηλαδή πριν είκοσι πέντε, τριάντα ή σαράντα αιώνες. Οι σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι δεν είναι δυνατόν να έχουν διασωθεί μετά από τόσους αιώνες αυτές οι επιγραφές από τα χέρια των ανθρώπων που έχτισαν τη Μεγάλη Πυραμίδα, αν φυσικά ξέρουμε ποιοι και πώς την έχτισαν.
Η μαγεία, λοιπόν, είναι η Μεγάλη Επιστήμη, είναι ένα σύνολο γνώσεων τις οποίες δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια. Περικλείουν τα πάντα: είναι η ψυχή απέναντι στη ζωή, η κατανόηση ότι υπάρχει ένα μακρόβιο, ένα ζωντανό σύμπαν, και «ένα μικρόβιο» που είναι ο άνθρωπος, δηλαδή μια μικρή ζωή μέσα σε μια μεγάλη ζωή. Αλλά όλα είναι ζωή και όλα συνδέονται –όπως αποδεικνύει ακόμα και η σύγχρονη επιστήμη– και εμείς εμποτιζόμαστε από τις ακτίνες αυτού του σύμπαντος, από μια σειρά σωματιδίων που δεν ανήκουν εδώ, αλλά περνούν μέσα από το σώμα μας. Το σώμα μας εμποτίζεται, όπως βλέπουμε στην κάμερα Kirlian, από κάποιες εκροές, ακτινοβολίες, που αλληλοεπιδρούν. Η μαγεία είναι λοιπόν αυτή η γνώση, ο έλεγχος αυτών των δυνάμεων, που μπορούν να αλλάξουν, να μεταμορφώσουν τους ανθρώπους και να μείνουν αυτές οι γνώσεις στην αιωνιότητα.
Οι γνώσεις και η μορφή της Αιγύπτου εκπλήσσουν όσους από εμάς κάνουμε το λάθος να είμαστε ιστορικοί. Οι εξηγήσεις που συνήθως υπάρχουν στα βιβλία για την εύκολη εξέλιξη της Αιγύπτου από τις προδυναστικές μορφές, από κάποιες παλαιολιθικές μορφές που ονομάζονται Nagada I, Nagada II, Nagada III, είναι πράγματα που λένε οι ειδικοί, αλλά ξέρουμε ότι κατά βάθος δεν είναι παρά μόνο θεωρίες. Όλα όσα εξελίσσονται προχωρούν από το μικρό στο μεγάλο, από το πολύ απλό προς το σύνθετο. Αυτό δεν συμβαίνει στην Αίγυπτο. Στην Αίγυπτο γίνεται το αντίστροφο.
Οι μεγαλύτερες πυραμίδες, τα πιο ασυνήθιστα πράγματα από αστρονομική άποψη, οι πιο απίστευτες κοπές πέτρας δεν συμβαίνουν στο τέλος της αιγυπτιακής ιστορίας, συμβαίνουν στην αρχή της. Η κατασκευή των μεγάλων πυραμίδων αποδίδεται στις πρώτες δυναστείες. Η Μεγάλη Πυραμίδα, αυτή του Χέοπα, πουθενά δεν λέει ότι είναι του Χέοπα. Στις γύψινες πλάκες που κλείνουν ένα κενό μέρος πάνω από τον «θάλαμο του βασιλιά» υπάρχει μια κακοτυπωμένη σφραγίδα που γράφει κάτι σαν Κεμ ή Χέωψ. Είναι πιο πιθανό να γράφει Κεμ παρά Χέωψ, αλλά είναι πιο εύκολο να δεχτούμε το Χέωψ παρά το Kem, γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσαμε να χρονολογήσουμε τις πυραμίδες.
Οι παλιοί θρύλοι, όσοι υπάρχουν στους παλιούς πάπυρους, όσοι μεταδίδονται από στόμα σε στόμα, ακόμα και σήμερα στην Αίγυπτο, μας λένε ότι αυτή η Μεγάλη Επιστήμη των Αιγυπτίων προήλθε από άλλες βυθισμένους λαούς. Μιλάμε, ίσως, για την Ατλαντίδα; Είναι αυτή η πόλη για την οποία μιλούσε ο Πλάτων; Ο Πλάτων διαβεβαίωσε ότι όταν πήγε στην Αίγυπτο είχε μιλήσει με τους ιερείς, όπως και ο Σόλων, και ότι του είχαν αποκαλύψει αυτό που σήμερα ονομάζουμε μύθο της Ατλαντίδας και πώς αυτή η Ατλαντίδα, που ονομάστηκε από τους Έλληνες Ποσειδωνία, είχε βυθιστεί στον ωκεανό και ταυτόχρονα αναδύθηκε ολόκληρο το τμήμα της Βόρειας Αφρικής που είναι σήμερα έρημος, δηλαδή η Σαχάρα, το οποίο ήταν βυθισμένο. Όλα αυτά, πριν από εκατό χρόνια, έμοιαζαν με ανατολίτικο παραμύθι. Σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά ότι θαλάσσια απολιθώματα και απομεινάρια βρέθηκαν σε όλη την έρημο, εκτός από το οροπέδιο της Γκίζας που βρίσκονται οι πυραμίδες. Υπάρχουν πολύ παλαιότερα απολιθώματα εκεί που ανήκουν στην Παλαιοζωική περίοδο. Προφανώς αυτή η περιοχή ήταν εκτός νερού για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπήρχαν αυτές οι πυραμίδες πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια; Είναι αλήθεια ότι πρέπει να τις αποδώσουμε στον Χέοπα, τον Χεφρήνο και τον Μικερίνο; Δεν το ξέρουμε. Από την πλευρά μου δεν τολμώ να ισχυριστώ τίποτα. Μπορούμε να κρατήσουμε τη μία ή την άλλη θεωρία. Η δική μου στάση –και αυτό το έμαθα από τους Αιγύπτιους– είναι να παρατηρώ πολύ και να μιλάω λίγο. Όταν βρίσκομαι στην Αίγυπτο, όταν βρίσκομαι ανάμεσα στα πόδια της Σφίγγας, παρόλο που περιτριγυρίζομαι από μαθητές και ανθρώπους, γενικά δεν υπερφορτώνω το μυαλό τους με ημερομηνίες και δεδομένα. Προτιμώ να ακούν, να βλέπουν, να παρατηρούν. Στην παρατήρηση γεννήθηκε η πρώτη ανθρώπινη γνώση, και αυτή είναι η πρώτη μαγική γνώση, η παρατήρηση.
Ξέρω ότι μια διατριβή μπορεί να μας διδάξει πολλά για τα φυτά, αλλά και η απλή παρατήρηση ενός φύλλου, το πώς μεγαλώνει, πώς ξεραίνεται, μπορεί να μας διδάξει πολλά πράγματα που ίσως να μην υπάρχουν στη διατριβή. Εκτός από το ότι μας διδάσκει για τη ζωή των φυτών, μας διδάσκει και για τη ζωή του σύμπαντος και του ανθρώπου που σχετίζονται με αυτά τα φυτά. Στην Αίγυπτο μου έκαναν μεγάλη εντύπωση κάποιοι χωρικοί που χρησιμοποιούν ακόμα ξύλινα άροτρα, όχι επειδή δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν μεταλλικά, αλλά επειδή δεν θέλουν, επειδή οι γονείς και οι παππούδες τους το έκαναν έτσι και επειδή η γη οργώνεται καλύτερα με τα ξύλινα. Είναι μια σχεδόν μαγική στάση, μια στάση έξω και μέσα από την πραγματικότητα, – έξω από την καθημερινή πραγματικότητα, μέσα σε μια διαφορετική πραγματικότητα –, μια πραγματικότητα της Μεγάλης Επιστήμης, μια μαγική πραγματικότητα.
Σε τι στόχευε αυτή η μαγεία; Σε τι στόχευαν αυτοί οι μάγοι γενικά, οι λεγόμενοι μύστες; Σύμφωνα με τα λίγα που μπορούμε να πούμε και ξέρουμε, αυτό που στόχευαν ήταν η συμπίεση της διάστασης του χρόνου. Ο χρόνος είναι μια μέτρηση ή διάσταση όπως ο χώρος. Δεν είναι το ίδιο, για παράδειγμα, να πας από τη Γρανάδα στη Μάλαγα με τα πόδια και να πας με αεροπλάνο. Ούτε είναι το ίδιο να ταξιδεύεις με έναν καλό φίλο κουβεντιάζοντας, μιλώντας για τα δικά σας, με το να ταξιδεύεις μόνος, ανησυχώντας για κάποιο πρόβλημα ή επειδή κάποιος από τους συγγενείς σου είναι άρρωστος και ταξιδεύεις για να παρευρεθείς στην τελευταία του πνοή. Πόσο μακρύ είναι τότε το ταξίδι! Από την άλλη, στο άλλο ταξίδι, που έχεις παρέα, ένα καλό ποτό ή ένα τσιγάρο, πόσο σύντομο ήταν αυτό το ταξίδι! Είναι πολύ πιο σύντομο! Αυτοί οι αρχαίοι μυημένοι προσπαθούσαν λοιπόν να συντομεύσουν τον χρόνο μας, τον φυσικό μας χρόνο, τον πνευματικό μας χρόνο. Σύμφωνα με τους Αιγύπτιους, εμείς πρέπει να συσσωρεύσουμε κάποιες εμπειρίες, γνώσεις, μεταμορφώσεις. Αυτές οι μεταμορφώσεις συμβαίνουν φυσικά σε όλους τους ανθρώπους, αλλά μέσω της μαγείας αυτός ο χρόνος θα μπορούσε να συμπιεστεί, καθιστώντας δυνατό να γίνει σε λίγα χρόνια αυτό που θα χρειαζόταν αιώνες μάθησης. Όλα αυτά μέσα από δοκιμασίες, διδασκαλίες, και κυρίως μέσα από συνειδητοποιήσεις για τον εαυτό μας, δηλαδή όχι με θεωρητικές διδασκαλίες, αλλά βιωματικά, διδασκαλίες στις οποίες δεν είμαστε παρατηρητές του τι συμβαίνει, αλλά πρωταγωνιστές. Εμείς δημιουργούμε ό,τι συμβαίνει, και εμείς οι ίδιοι είμαστε μια πέτρα αυτής της μεγάλης κατασκευής. Και ακόμη κι αν είμαστε ταπεινοί, νιώθουμε όλο το βάρος αυτού του οικοδομήματος. Αυτή η ένωση, αυτή η επιτάχυνση ήταν ένα από τα θεμέλια αυτού του μυητικού μέρους.
Τα βιβλία συνήθως περιέχουν πολλές αλλοιώσεις σχετικά με εκείνη την εποχή. Θα μου επιτρέψετε να κάνω μια μικρή παρένθεση, που όμως είναι απαραίτητη. Συνήθως μιλάμε για αλλοτρίωση ιστορικών στιγμών, θρησκευτικές αλλοτριώσεις, στρατιωτικές αλλοτριώσεις κ.λπ., και από το βάθρο, ή ψευτοβάθρο, της «εποχής» μας, αρχίζουμε να κρίνουμε τι συνέβη στην εποχή του Μωάμεθ, στην εποχή του Ραμσή, ή τι συνέβη την εποχή του Μένη. Αυτοί οι άνθρωποι λειτουργούσαν επίσης με κάποιες αλλοτριώσεις, όπως κι εμείς έχουμε τις δικές μας. Επίσης μέσα μας υπάρχουν κάποιες επικρατούσες ιδέες που σβήνουν και συνθλίβουν άλλες ιδέες. Έχουμε μετατρέψει τον κόσμο μας σε έναν κόσμο μηχανών, εργαλείων, μετάλλου, σε έναν κόσμο όπου λειτουργούμε σαν θεατές αυτών που συμβαίνουν και μας είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε καθετί διαφορετικό.
Στον κόσμο μας επικρατούν οι αριθμοί και οι ώρες: δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Εγώ ο ίδιος πρέπει να κοιτάω το ρολόι για να μην διαρκέσει πολύ αυτή τη διάλεξη. Στον αρχαίο κόσμο ήταν πολύ διαφορετικά. Έναν αρχαίο Αιγύπτιο ή έναν αρχαίο μουσουλμάνο Αιγύπτιο δεν τους απασχολούσε η ώρα. Επιπλέον, είχαν άλλο είδος μέτρησης χρόνου. Πότε θα θεωρούσαν ότι τελείωσε αυτή η διάλεξη; Όταν θα άκουγαν την τελευταία λέξη. Εμείς, για παράδειγμα, υπολογίζουμε μια μερίδα τυριού και λέμε: πόσα γραμμάρια είναι; Ας πούμε εκατό γραμμάρια. Οι αρχαίοι θα απαντούσαν: «Όσο μπορείς να φας». Είναι δηλαδή μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για τη ζωή, μια αντίληψη που εμείς έχουμε χάσει, για να κερδίσουμε άλλα πράγματα. Ας μην νομίζουμε ότι εμείς είμαστε απαλλαγμένοι από τις διάφορες αλλοιώσεις των πηγών. Δεν είμαστε. Λέγεται λοιπόν, υπολογίζοντας αυτές τις αλλοιώσεις, ότι οι ιερείς και οι φαραώ ορίζονταν με μια δυναστική γραμμή διαδοχής, από πατέρα σε γιο. Ωστόσο, δεν υπάρχει αιγυπτιακό κείμενο που να το επιβεβαιώνει αυτό, αλλά μάλλον επρόκειτο για μια θεοκρατία. Υπήρχε ένα συμβούλιο γερουσίας που επέλεγε ποιος έπρεπε να ηγηθεί της Αιγύπτου, και, αν ήταν δυνατόν, τον επέλεγαν μέσα από μια συγκεκριμένη οικογένεια, επειδή υπήρχαν πιθανότητες ότι αυτό το άτομο θα ήταν σωστά διαμορφωμένο για την ηγεσία ενός λαού. Δεν είναι η πολιτική το θέμα μου σήμερα, αλλά καταλαβαίνετε ότι κάποιος που έχει εκπαιδευτεί από μικρός ως μελλοντικός ηγέτης, είναι σαφώς καλύτερα προετοιμασμένος από κάποιον που δεν έχει εκπαιδευτεί. Φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις, επειδή υπήρξαν σπουδαία πρόσωπα στην ιστορία που, αν και ανεκπαίδευτοι, ήταν εξαιρετικοί ηγέτες, ενώ άλλοι που είχαν εκπαιδευτεί, οδήγησαν τον λαό τους στην καταστροφή.
Γι’ αυτό γνωρίζουμε εκείνες τις δυναστείες και που κανένα αιγυπτιακό κείμενο δεν αναφέρει, αλλά είναι οι Έλληνες, κυρίως ο Μανέθων, αυτοί που μίλησαν για αιγυπτιακές δυναστείες.
Όσον αφορά στη μαγεία, μπορούμε να παραθέσουμε κείμενα που συντάχθηκαν αργότερα, γιατί είναι προφανές ότι στα πρώτα χρόνια η μετάδοση γινόταν με άλλο τρόπο ή άλλες μεθόδους που δεν έφτασαν μέχρις εμάς. Και αυτές που έφτασαν δεν τις κατανοούμε, είναι απλό.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανάγνωσης και ερμηνείας των ιερογλυφικών. Ξέρετε ότι έχουν αλλοιωθεί, ότι υπάρχουν κείμενα μέσα σε κείμενα, ότι μια τάση απόκρυψης, όχι με την κακή έννοια, αλλά με την έννοια του να προστατευτούν κάποια πράγματα, σαν να τα βάζεις σε ένα σεντούκι, να φυλάσσεις τα πιο σημαντικά, με τέτοιο τρόπο που να μην μπορεί κανείς να τα διαβάσει και αν το κάνει, να το διαβάζει χωρίς να αποκαλυφθεί το εσωτερικό περιεχόμενο. Ωστόσο, με την πάροδο των αιώνων, βγήκαν στο φως κάποια αποσπάσματα αυτών των κειμένων, για παράδειγμα, τα βιβλία του Ερμή του Τρισμέγιστου που περιείχαν διδασκαλίες του Θωτ -ο Θωτ ήταν ο θεός της Σοφίας, με σύμβολο το πτηνό ίβιδα, ή τον κυνοκέφαλο πίθηκο- μεταξύ των οποίων ο Ποιμάνδρης, ο Ασκληπιός και ο Σμαραγδένιος Πίνακας. Γιατί ο «Σμαραγδένιος Πίνακας»; Είναι μια καλή ερώτηση, αφού δεν υπάρχουν σμαράγδια στην Αίγυπτο. Οι παλαιότεροι αιγυπτιακοί πάπυροι λένε ότι το πιο σημαντικό πράγμα βρίσκεται στα σμαράγδια. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι στα ψηλότερα μέρη των πυραμίδων και των οβελίσκων υπήρχε ένα μέταλλο, ένα είδος ήλεκτρου – που μπορεί κανείς να δει στο Μουσείο του Καΐρου στα φρύδια της μάσκας του Τουταγχαμών: είναι ένα κράμα χρυσού και ασημιού – πάνω στο οποίο τοποθετήθηκε σμαράγδι. Ωστόσο, δεν έχει βρεθεί σμαράγδι σε κανέναν αιγυπτιακό τάφο, και παρ’ όλα αυτά βρίσκουμε τον «σμαραγδένιο πίνακα».
Στον Ποιμάνδρη βρίσκουμε ένα ον που συμβολίζει την ανώτερη συνείδηση, τη θεϊκή συνείδηση, το ενδότερο μέρος. Ο Ποιμάνδρης παίρνει ως μαθητή του έναν νεαρό άνδρα, έναν αιώνια νέο, σαν τους Κουμάρα στην Ινδία, που σε αυτή την περίπτωση είναι ο Ερμής. Ο Ερμής πρόκειται να λάβει μια διδασκαλία. Ο Ποιμάνδρης θα του μιλήσει για κοσμογονία, για τη δημιουργία του κόσμου, για τα ουράνια σώματα, για τη ζωή των ζώων. Θα του μιλήσει για ανθρωπολογία, για την καταγωγή του ανθρώπου, για τον σκοπό του και θα του εξηγήσει ότι ο άνθρωπος που αναγνωρίζει τον εαυτό του ως αθάνατο βαδίζει προς το καλό και δεν φοβάται γιατί κατέχει τη γνώση. Ως εκ τούτου, πρέπει να έχουμε περισσότερα μέσα γνώσης, περισσότερη αληθινή γνώση. Τα πράγματα, όταν τα γνωρίζουμε, δεν μας φοβίζουν, μπορούμε να τα διαχειριστούμε. Σε τι μας χρησιμεύει ένα αυτοκίνητο αν δεν ξέρουμε να οδηγούμε; Σε τι μας χρησιμεύει ένα αεροπλάνο εάν δεν ξέρουμε να πιλοτάρουμε; Προφανώς, χρειαζόμαστε τη γνώση – τη γνώση για να μπορούμε να κατευθύνουμε τα πράγματα – να μην προσκολλιόμαστε στα πάθη και τις απολαύσεις της υλικής ζωής, να λαμβάνουμε από αυτήν μόνο τα απαραίτητα, να κατανοούμε αυτούς που υποφέρουν ακόμα, και μόνο τότε να ψάχνουμε για δάσκαλο. Δεν είναι η καταστροφή των παθών με τον μηδενιστικό τρόπο ή με τον ψευδο-ανατολίτικο τρόπο που είναι τόσο της μόδας σήμερα, όπου γίνεται λόγος «για το κενό» και μετά οι άνθρωποι ρωτάνε: «Επομένως υπάρχει μόνο το κενό;». Όχι, αυτή είναι μια δυαδικότητα όπως κάθε άλλη. Πρόκειται για τη μετάλλαξη παθών. Τα πάθη μας είναι μια αντανάκλαση του περιβάλλοντος, του κόσμου γύρω μας. Καθώς κυριαρχούμε στα πάθη μας, αποκτάμε δύναμη θέλησης, κυριαρχία στον περιβάλλοντα κόσμο. Τότε μπορούμε να αλλάξουμε το περιβάλλον και να το βελτιώσουμε. Τότε εμφανίζεται ο δάσκαλος και ακούμε τον λόγο της σοφίας.
Ο Ερμής, με τη σειρά του, στην παλιά μαγική παράδοση πρέπει να βρει έναν μαθητή, πρέπει να βρει ένα πνευματικό παιδί. Κάποιος που έχει λάβει μια διδασκαλία, πρέπει να τη μεταδώσει σε άλλον. Είναι η παλιά παιδαγωγική κλίμακα μέσα από την οποία θεμελιώνεται ολόκληρος ο πολιτισμός της ανθρωπότητας. Είναι ο κλασικός τρόπος μεταβίβασης που μπορούμε να διαπιστώσουμε σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλους τους λαούς, από τους παλαιότερους έως τους νεότερους. Τότε λοιπόν, ο Ερμής πηγαίνει να βρει έναν γιο, έναν μαθητή, που τον λένε Τατ. Του λέει, για παράδειγμα, ότι υπάρχουν δώδεκα ελαττώματα που πρέπει να ξεπεράσουμε: την άγνοια, τη θλίψη, την κραιπάλη, τη φιληδονία, την αδικία, τη φιλαργυρία, το λάθος, τον φθόνο, την πονηριά, τον θυμό, την απερισκεψία και την κακία.