Οι πολλαπλές γεννήσεις της ψυχής
Ο Ηρόδοτος αναφέρει την πίστη των Αιγυπτίων στη μετενσάρκωση: Οι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που μίλησαν για την αθανασία της ψυχής και για το γεγονός ότι, με τον θάνατο του φυσικού σώματος, η ψυχή ενσαρκώνεται σε νέο σώμα. Πιστεύουν ότι όταν η ψυχή έχει καταφέρει να διανύσει τον κύκλο των ζώων της θάλασσας, της γης και του αέρα, φτάνει στο τέλος σε ανθρώπινο σώμα, γεννημένο και προετοιμασμένο γι’ αυτήν.[1]
Στην Αίγυπτο, η ανάσταση συμβολίζεται με τον βάτραχο, σύμβολο της θεάς Hekhet, ζώο που ζει στον αέρα και στο νερό: είναι ένα από τα σύμβολα της αθανασίας και του στοιχείου του νερού. Οι πρώτοι Χριστιανοί είχαν στις εκκλησίες τους λυχνάρια σε μορφή βατράχου για να δηλώσουν ότι το βάφτισμα με νερό οδηγούσε στην αθανασία[2]. Η αθανασία συμβολίζεται με τη φλόγα του λυχναριού, η οποία γίνεται όλο και πιο δυνατή, σύμφωνα με τις διδασκαλίες των Αιγυπτίων, με το πέρασμα από τις πηγές του εξαγνισμού. Είτε πρόκειται για φωτιά, αέρα ή νερό, αυτές οι πηγές επιτρέπουν την ανάσταση ή τη νέα γέννηση σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Η Hekhet συμβολίζει την ικανότητα της ψυχής να αναγεννιέται χάρη στις δράσεις της σε ανώτερα επίπεδα ύπαρξης.
Για την Helena Blavatsky, η μετενσάρκωση είναι η δοξασία της αναγέννησης. Το σύμβολο της μετενσάρκωσης καθαυτής είναι ο σκαραβαίος, ο Kheper, του οποίου το όνομα σημαίνει γίγνεσθαι, μορφοποίηση ή αναδημιουργία.
Η εμφάνιση του σκαραβαίου δηλώνει τη μεταμόρφωση. Από αυτή την άποψη, ο σκαραβαίος παρέχει τη δυνατότητα στον νεκρό να ενδύεται όλες τις μορφές που επιθυμεί. Πολλές φορές βλέπουμε ότι μια από τις μορφές που επιθυμεί ο νεκρός είναι η επιστροφή του στη Γη, πράγμα που σηματοδοτεί τη μετενσάρκωση.
Οι πρώτες τέσσερις φάσεις των μεταμορφώσεων από την ώρα της εκσάρκωσης και της παρουσίασης της ψυχής στην Αίθουσα της Ζυγαριάς όπου κρίνεται, συνοψίζονται στην ικανότητά της να γίνεται ξανά ένα με τη συνείδησή της. Γι’ αυτό, η καρδιά σχετίζεται πάντα με τον Kheper [3], τον σκαραβαίο, επειδή συμβολίζει το γίγνεσθαι, είναι το προσωπικό εγώ κάθε ανθρώπου, αυτό που πρέπει να μετατρέπεται σε υπηρέτη ή κανάλι των ανώτερων στοιχείων, αυτό που μπορεί και πρέπει να μετατρέπεται σε κατοικία του Ba.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν, όχι μόνο ότι οι ψυχές μπορούσαν να γεννηθούν για δεύτερη φορά, αλλά και ότι μπορούσαν να σταλούν στη Γη για να διορθώσουν τα λάθη που είχαν διαπράξει στις προηγούμενες ενσαρκώσεις τους, και ότι επίσης μπορούσαν να αναβιώσουν τις αναμνήσεις των προηγούμενων ζωών τους.
«Είμαι προικισμένος με ευνοϊκές ενσαρκώσεις» (Βίβλος των Νεκρών, CIX, 12). Αυτό το απόσπασμα αναμφίβολα αναφέρεται στις προηγούμενες ζωές της ψυχής. Στον στίχο 14 η ψυχή μιλάει για τις σύντομες παραμονές της (το Ντεβακάν των Ινδουιστών) στον ανατολικό ορίζοντα.
«Έχω τελειώσει με τις σύντομες διαμονές μου και έχω καταστρέψει την επίδραση των λαθών μου» (Κείμενα των Πυραμίδων, 919). Εδώ η ψυχή εξηγεί ξεκάθαρα ότι, με τις προηγούμενες ενσαρκώσεις της, τις σύντομες διαμονές της στη Γη, και τις μεταμορφώσεις που κατάφερε στο υπερπέραν, μπόρεσε να εξαγνιστεί εντελώς. Ο κύκλος των ενσαρκώσεων έχει κλείσει και η άφιξή της στον ανατολικό ορίζοντα θα είναι αιώνια. Θα εισέλθει στην αρχή της ανανέωσης του Re και θα ακυρώσει τους κύκλους της αναγέννησης.
Στα “Μυστήρια της Αιγύπτου”, ο Ιάμβλιχος αναφέρει την αιγυπτιακή διδασκαλία της μετενσάρκωσης [4]:
Ο Θεός, αρχικά έκανε τις ψυχές να κατεβαίνουν για να μπορούν στη συνέχεια να επιστρέψουν σ’ Αυτόν. Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην επιστροφή και την κάθοδο των ψυχών, αλλά, ακριβώς όπως η γένεση όλων όσων βλέπουμε εξαρτάται από τη διανοητική ουσία, έτσι και στην τάξη των ψυχών η απελευθέρωσή τους από τη γέννηση είναι σε αρμονία με την κλίση τους προς αυτήν.
Ο Αιγυπτιολόγος Gaston Maspero συμπεραίνει: “Η αθανασία των Αιγυπτίων σήμαινε να πεθαίνεις και να ζεις αιώνια, κάτι που η ψυχή πραγματοποιούσε διατηρώντας την ταυτότητά της. Αυτές τις εναλλαγές η ψυχή δεν τις περνούσε μόνο μετά την ανθρώπινη ζωή. Πριν γεννηθεί σ’ αυτόν τον κόσμο είχε γεννηθεί και πεθάνει σε πολλούς άλλους κόσμους. Η γήινη ζωή δεν ήταν παρά ένα γίγνεσθαι, ένας Kheper, στο σύνολο των γίγνεσθαι, πολλά Kheper, που προηγούνταν και θα έπονταν. Η ψυχή είχε μια ατέλειωτη διάρκεια μετά τη γέννησή της (στη Γη) και θα έχει μια ατέλειωτη διάρκεια κατά τη διάρκεια και μετά τον θάνατο της. Αν πρέπει να συνοψίσουμε την κατάστασή της σε μια μόνο λέξη, θα λέγαμε ότι δεν είναι αθάνατη, αλλά αιώνια”.
Ο Ήλιος, που είναι σύμβολο της πορείας της ψυχής, δεν χάνει ποτέ την ουσία του. Απλά, μέσα από τις μεταμορφώσεις του, δίνει τη ζωτική του ενέργεια σε όλα όσα ζουν στον κόσμο στα ορατά και αόρατα επίπεδα. Αντίθετα, η ψυχή πρέπει να ενεργοποιήσει τη θεία ουσία της, η οποία είναι εικονική την ημέρα της γέννησής της, επειδή βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην υπόσταση που φέρει παρά σε μια καθαρή συνείδηση του φωτός της.
Πολλοί σύγχρονοι Αιγυπτιολόγοι, ανίκανοι να συλλάβουν την αιγυπτιακή μεταφυσική, συγχώνευσαν τους δυο κύκλους σε έναν μόνο, και τον περιόριζαν στην απλή υλιστική οπτική των φυσικών εμφανίσεων του Ήλιου. Δεν κατάλαβαν ότι για την αιγυπτιακή νοοτροπία, η σκέψη ή πνεύμα της ύλης και η υπόσταση δεν ήταν ποτέ αποσυνδεδεμένες, ακόμη και στο πιο υψηλό επίπεδο της αντικειμενικής εκδήλωσης, επειδή για να μπορεί να απελευθερωθεί κανείς από αυτόν τον δυισμό, πρέπει να φτάσει στο επίπεδο του Atum, δηλαδή, να περάσει το φράγμα της αψίδας της Nuth, που είναι ο καθρέφτης της εκδήλωσης. Η Nuth είναι το όριο που σηματοδοτεί την αρχή της εκδήλωσης και την διαχωρίζει από τον προ-κοσμικό κόσμο στην απόλυτη ουσία του.
Η επταπλή σύνθεση του ανθρώπου
Η Blavatsky αναφέρει στο έργο της Μυστική Δοξασία ένα από τα βασικά κλειδιά της εσωτερικής φιλοσοφίας, την έννοια του επταπλού ανθρώπου, με τρεις άχρονες όψεις που αποτελούν το ανώτερο πνευματικό ον του, και με τέσσερις πεπερασμένες όψεις, συγκεκριμένες, που αποτελούν την προσωπικότητα ή προσωπίδα του, την οποία φοράει ο ηθοποιός ή το ον που διαρκεί όσο και η γήινη ζωή.
Σύμφωνα με τη θεωρία της μετενσάρκωσης, οι αρχές που μετενσαρκώνονται είναι οι ανώτερες, και οι τέσσερις κατώτερες ή προσωρινές, διαλύονται στα συστατικά τους στοιχεία (γη, νερό, αέρας και φωτιά).
Η Blavatsky αναφέρει τις αναλογίες που υπάρχουν ανάμεσα στην επταπλή σύνθεση, εμπνευσμένη από την ινδική φιλοσοφία και στα επικήδεια αιγυπτιακά κείμενα [5] (Κείμενα των Πυραμίδων, Κείμενα των Σαρκοφάγων και Βίβλος των Νεκρών).
Οι τρεις ανώτερες αρχές αντανακλούν τη βούληση-νόμος, την αγάπη-σοφία ή αρχή διαφώτισης και τη διάνοια ή συμπαντικό νου, και αποτελούν το αθάνατο Άτομο ή μονάδα. Τα τέσσερα συστατικά της προσωπικότητας είναι το φυσικό σώμα, το ζωτικό, το συναισθηματικό και το νοητικό ή λογικός νους.
Ως Εγώ, η Blavatsky εννοεί τη συνειδητοποίηση στον άνθρωπο του Εγώ είμαι. Η εσωτερική φιλοσοφία διδάσκει την ύπαρξη δυο εγώ στον άνθρωπο, ενός θνητού ή προσωπικού εγώ (η καρδιά Ab στην Αίγυπτο, η πτυχή του νου που είναι βυθισμένη στο πεδίο της επιθυμίας-ανάγκης) και ενός ανώτερου εγώ, απρόσωπου, ατομικού και αιώνιου (ο νους-διάνοια, αγνός, ικανός για συμπαντικές συλλήψεις, το αιγυπτιακό Ba το ινδικό Manas)[6].
Όμως η Blavatsky διευκρινίζει ότι δεν αρκεί να απελευθερώσουμε τον νου-συνείδηση της επιθυμίας και του πάθους, αλλά πρέπει να καταφέρουμε τον μετασχηματισμό του σε εγώ ή πνευματική ψυχή, να φτάσουμε στη διαφώτιση της διάνοιας (Ba στην Αίγυπτο, Manas στην Ινδία) με το φως της σοφίας (Re στην Αίγυπτο, Buddhi στην Ινδία).
Η συγχώνευση του Ba αντιστοιχεί στη μεταμόρφωση του ανώτερο ή εσωτερικού εγώ σε πνευματικό εγώ, πράγμα που προκαλεί τη διαφώτιση ή απελευθέρωση, και συμβολίζεται με το Akh, λαμπερό σώμα ή σώμα δόξας. Η Blavatsky αναφέρει το Ba ανάμεσα στα σύμβολα που υπάρχουν ακόμη στην Αίγυπτο, και έχει τη μορφή ενός πουλιού με ανθρώπινο κεφάλι που πετά προς μια μούμια, το σώμα. Η ψυχή, το Ba, που ενώνεται με το Sahu (το σώμα που φωτίζεται από το εγώ).
Οι Αιγυπτιολόγοι εκφράζουν μόνο μια εν μέρει αλήθεια όταν θεωρούν, μελετώντας τη σημασία κάποιων κειμένων ότι η δικαιωμένη ψυχή, όταν φτάνει σε κάποιο στάδιο των περιπλανήσεών της (απλά στον θάνατο του φυσικού σώματος), πρέπει να ενωθεί με το σώμα της, για να μην διαχωρίζεται πια από αυτό. Τι είναι αυτό που ονομάζεται σώμα; Μπορεί να είναι η μούμια; Σίγουρα όχι, επειδή το κενό μουμιοποιημένο σώμα δεν μπορεί ποτέ να αναστηθεί. Μπορεί να είναι μόνο το αιώνιο πνευματικό ένδυμα, το εγώ δεν πεθαίνει ποτέ, αντίθετα, δίνει αθανασία σε όλα όσα ενώνονται με αυτό. Η απελευθερωμένη διάνοια που επιστρέφει πάλι στο φωτεινό της περίβλημα και ξαναγίνεται Δαίμων, όπως ισχυρίζεται ο Maspero, είναι το πνευματικό εγώ. Το προσωπικό εγώ (η καρδιά, το Ab ή kama manas), είναι η άμεση ακτίνα του ή κατώτερη ψυχή, που λαχταρά να οσιριοποιηθεί, δηλαδή να ενωθεί με τον Θεό της. Και εκείνο το μέρος του που θα καταφέρει να το κάνει δεν θα διαχωριστεί ποτέ πια από αυτόν, ούτε καν όταν αυτό το εγώ ενσαρκώνεται ξανά και ξανά, κατεβαίνοντας περιοδικά στη Γη, κατά την περιπλάνησή του, αναζητώντας νέες εμπειρίες και ακολουθώντας τις επιταγές του κάρμα (πεπρωμένου). Αυτός ο Θεός είναι το ανώτερο μέρος της μονάδας, το Sahu και το Akh, Atma-Buddhi.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι όταν το σύμπαν βγαίνει από την πρωταρχική ενότητα, γίνεται δυαδικό, και αυτός ο δυισμός αναπαράγεται σε όλες τις διαστάσεις της ύπαρξης. Για να διανύσει κάθε πεδίο ή πραγματικότητα, πρέπει να ξεπεραστούν οι δυισμοί, αποκτώντας νέα σύνθεση και ενώσεις. Και αυτές οι ενώσεις ή επιδράσεις παράγουν τα διαφορετικά εγώ ή καταστάσεις συνείδησης της ψυχής, που τους επιτρέπουν να ζουν σε νέα επίπεδα του σύμπαντος, όλο και πιο λεπτά. Η επανένταξη στη μονάδα δεν είναι κάτι αυτόματο, αλλά προκαλείται από την ικανότητα να ενώνουμε όλο και περισσότερο τους δυισμούς.
Βιβλιογραφία
[1] Μυστική Δοξασία, Τομ. 2ος. Helena P. Blavatsky.
[2] Θεοσοφικό Γλωσσάριο, Helena P. Blavatsky. Ed. Kier. Σελ. 260, Αργεντινή, 1977
[3] Ο σκαραβαίoς μπορεί να φέρει τον φοίνικα, το κεφάλι του κριού και, για να δείξει την τελική μεταμόρφωση, τη φτερωτή σφαίρα. Αυτό που φέρει ο σκαραβαίος είναι το επίπεδο αναγέννησης στο οποίο πηγαίνει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα κείμενα αναφέρουν επτά μορφές του σκαραβαίου και την τελική μεταμόρφωσή του ως Ra Harmakis. Η Blavatsky το ταυτίζει με αυτό το αιώνιο Εγώ που αναγεννιέται ως Harmakis ή Ώρος, με τον Θεό Sokar
[4] Μυστήρια της Αιγύπτου, Ιάμβλιχος, κεφ. 8
[5] Μυστική Δοξασία, Τομ. 4ος
[6] Θεοσοφικό Γλωσσάριο, Ed. Kier, σελ. 183