Ο Σάντρο Μποττιτσέλλι ήταν ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους της Αναγέννησης. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αλεσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι. Το Μποττιτσέλλι πιθανολογείται ότι προήλθε από το παρατσούκλι που είχαν δώσει στον αδελφό του Τζοβάνι, «Il Botticello» (βαρελάκι), επειδή ήταν παχύς. Ήταν ο μικρότερος γιός της οικογένειας του βυρσοδέψη Μαριάνο ντι Βάνι. γεννήθηκε την 1η Μαρτίου του 1445 στη Φλωρεντία και πέθανε στις 17 Μαΐου του 1519.
Υπήρξε φημισμένος καλλιτέχνης στην εποχή του αλλά μετά τον θάνατό του γρήγορα ξεχάστηκε για να «ανακαλυφθεί» εκ νέου στα μέσα του 19ου αι όταν αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για το έργο του. Οι Άγγλοι Προραφαηλίτες θαύμαζαν το έργο του και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να έρθει ξανά στο προσκήνιο. Οι Προραφαηλίτες, γνωστοί και ως η «αδελφότητα των Προραφαηλιτών», ήταν μία ομάδα κυρίως Άγγλων ζωγράφων (Ροσέτι, Χαντ, Μίλαι, Μπερν-Τζόουνς, Μαρία Σπαρτάλη) που ιδρύθηκε το 1848 με αίτημα την ανανέωση της ζωγραφικής μέσω της μίμησης Ιταλών ζωγράφων, προγενέστερων του Ραφαήλ.
Τις περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή του Μποττιτσέλλι τις αντλούμε από τη βιογραφία του Τζόρτζιο Βαζάρι κι από επίσημα έγγραφα τις εποχής. Ο Βαζάρι (Giorgio Vasari, 1511-1574), ήταν Ιταλός ζωγράφος, αρχιτέκτονας συγγραφέας και ιστορικός, γνωστός κυρίως για το έργο του «Οι βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων», με βιογραφικά στοιχεία διακεκριμένων καλλιτεχνών, που θεωρείται η ιδεολογική βάση της συγγραφής της ιστορίας της τέχνης.
Αρκετά νέος, ο Μποττιτσέλλι, δούλεψε ως χρυσοτέχνης, αλλά στα 18 του χρόνια αποφάσισε να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Πήγε στο Πράτο, μια επαρχία της Τοσκάνης για να γίνει μαθητής ενός από τους διασημότερους ζωγράφους της Φλωρεντίας, του Φιλίπο Λίπι, που ανήκε στο τάγμα των Καρμηλιτών, και θα μείνει μαζί του έως το 1467. Στη συνέχεια θα επιστρέψει στη Φλωρεντία όπου θα ανοίξει το δικό του εργαστήριο.
Ο Λίπι ανήκε στον κύκλο των Μεδίκων, της ισχυρότερης οικογένειας της Φλωρεντίας μαζί με τον Αντρέα ντελ Βερόκιο, δάσκαλο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ο νεαρός Σάντρο, επηρεάζεται θετικά από τους δύο καλλιτέχνες και μπαίνει κάτω από την προστασία της ισχυρής οικογένειας που προωθούσε, εκείνη την εποχή, τα γράμματα και τις τέχνες. Όταν ο Μποττιτσέλλι φιλοτεχνεί, κατά την περίοδο 1465-67, τον πρώτο του πίνακα, την «Προσκύνηση των Μάγων», δεν θα παραλείψει να συμπεριλάβει σε αυτόν τα περισσότερα μέλη της οικογένειας των Μεδίκων, που ουσιαστικά εξουσίαζαν την πόλη. Πέρα από την οικονομική ισχύ της οικογένειας, το σημαντικότερο ήταν οι ιδέες του Νεοπλατωνισμού που προωθούσαν στην Αυλή τους και δίχως άλλο διαμόρφωσαν τη σκέψη του Αλεσάντρο.
Μέσα στην επόμενη δεκαετία, έως το 1480, ο Μποττιτσέλλι θα ολοκληρώσει αρκετές προσωπογραφίες προσωπικοτήτων της εποχής που θα συμβάλλουν στη φήμη του. Το πορτρέτο του Τζουλιάνο των Μεδίκων, που ήταν συγκυβερνήτης μαζί με τον αδελφό του Λορέντζο και προστάτης των τεχνών, παραμένει ένα από τα χαρακτηριστικά έργα του, καθώς και η «Προσωπογραφία νέου που κρατά μετάλλιο του Κόζιμο των Μεδίκων», έργο που σήμερα από πολλούς μελετητές θεωρείται αυτοπροσωπογραφία.
Το 1481, ο Πάπας Σίξτος Δ’ τον προσκαλεί στη Ρώμη, μαζί με άλλους σπουδαίους ζωγράφους της εποχής, να εικονογραφήσει τους τοίχους της Καπέλα Σιξτίνα. Ο Μποττιτσέλλι φιλοτέχνησε, για τον σκοπό αυτό, νωπογραφίες στις οποίες απεικονίζονταν οι Πειρασμοί του Χριστού, οι Πειρασμοί του Μωυσή και η Εξέγερση των Εβραίων. Έναν χρόνο αργότερα ο ζωγράφος επιστρέφει στη Φλωρεντία, όπου ο κλασικισμός και ο νεοπλατωνισμός κυριαρχούν, σε μια απόπειρα σύνδεσης της αρχαιότητας με τον χριστιανισμό. Ο Μποττιτσέλλι θα ζωγραφίσει μια σειρά αλληγορικών έργων, εμπνευσμένων από τη μυθολογία, συνεχίζοντας παράλληλα τις θρησκευτικές συνθέσεις.
Από τους σημαντικότερους πίνακες αυτής της περιόδου είναι και η «Αλληγορία της Άνοιξης» (La Primavera). Στα μέσα της δεκαετίας του 1480 ολοκλήρωσε ένα από τα δημοφιλή έργα του, τη Γέννηση της Αφροδίτης. Εμπνευσμένος από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου απεικονίζει τη θεά γυμνή, πάνω σε ένα όστρακο, έχοντας τη στάση Αιδήμονος Αφροδίτης (Venus Pudica), που καλύπτει με ντροπή το γυμνό σώμα της. Στο έργο υπάρχουν σαφείς αναφορές στο “Sylvae”, ένα διάσημο ποιητικό έργο του Άντζελο Πολιτσιάνο, που ήταν σύγχρονος του Μποττιτσέλλι και ο μεγαλύτερος νεοπλατωνικός ποιητής και παιδαγωγός στην αυλή των Μεδίκων. Σύμφωνα με τη νεοπλατωνική αντίληψη, το έργο συμβόλιζε τη γέννηση της αγάπης και την πνευματική ομορφιά ως κινητήρια δύναμη της ζωής. Η μοναδικότητά του δεν περιορίζεται στην καλλιτεχνική του αξία, πρόκειται για το πρώτο έργο σε καμβά στη Τοσκάνη, ενώ η φωτεινότητα και η σταθερότητα των χρωμάτων οφείλονται στη χρήση μιας πανάκριβης σκόνης από αλάβαστρο.
Την δεκαετία του 1490 δημιουργείται στη Φλωρεντία μια κοινωνικοπολιτική ανατροπή. Ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα γίνεται θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης της Φλωρεντίας από το 1494 έως το 1498. Το 1492 ο Λορέντζο των Μεδίκων πεθαίνει και τον διαδέχεται ο γιος του Πιέρο, ο οποίος δύο χρόνια αργότερα, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τον γαλλικό στρατό, του παραχωρεί τον έλεγχο της πόλης. Εξαγριώθηκαν, τότε, οι κάτοικοι, κατέλαβαν το μέγαρο της οικογένειας, την οποία και εξανάγκασαν σε εξορία. Ο δαιμόνιος μοναχός θα πείσει τον βασιλιά της Γαλλίας να φύγει και σε αντάλλαγμα οι Φλωρεντίνοι θα του παραχωρήσουν την εξουσία. Ο Σαβοναρόλα κατηγορεί τη ζωή που έκανε ο Μεγαλοπρεπής Λορέντζο, την οποία χαρακτηρίζει ανήθικη και βγάζει φλογερούς λόγους υπέρ της εγκράτειας. Το 1497 ανάβει στην κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας την «Πυρά της Ματαιοδοξίας», όπου οι οπαδοί του καίνε καλλυντικά, μουσικά όργανα, βιβλία, πίνακες και γλυπτά που κρίνουν ως «ακατάλληλα». Ανάμεσά τους υπάρχουν ζωγράφοι που καίνε τα ίδια τους τα έργα, δε γνωρίζουμε όμως, αν ο Μποττιτσέλλι ήταν ανάμεσά τους, όπως υποστηρίζει ο Βαζάρι. Οι Φλωρεντινοί, με τα πολλά, κουράστηκαν από την ασκητική ζωή. Στις 12 Μαΐου 1497 ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄ τον αναθεματίζει και το 1498 ζητάει τη σύλληψη και θανάτωσή του. Ένα εξαγριωμένο πλήθος τον συνέλαβε και τον εκτέλεσε.
Ενδεικτικό της επιρροής του φανατισμού αλλά και της θρησκευτικής έξαρσης της εποχής, είναι η Μυστική Γέννηση που φιλοτέχνησε μετά τον απαγχονισμό του Σαβοναρόλα. Πρόκειται για τον μοναδικό πίνακα που φέρει την υπογραφή του Μποττιτσέλλι καθώς και την ημερομηνία ολοκλήρωσής του, το 1500. Φαίνεται ότι είχε επηρεαστεί από τη διδασκαλία του καλόγερου, εγκαταλείπει τα μυθολογικά θέματα και στρέφεται εξ ολοκλήρου στα θρησκευτικά, υιοθετώντας ένα λιτό και αυστηρό ύφος.
Οι Φλωρεντίνοι, από την άλλη, έχοντας ξεχάσει τα κηρύγματα περί εγκράτειας, αναζητούν τον τρόπο ζωής της εποχής των Μεδίκων και οι παραγγελίες προς τον Μποττιτσέλλι μειώνονται συνεχώς με αποτέλεσμα στο τέλος να ζωγραφίζει μόνο για λίγους ιδιώτες. Στο τέλος της ζωής του, έμεινε μακριά απ’ την αγαπημένη του τέχνη εξαιτίας διάφορων ασθενειών αλλά και μιας αναπηρίας εξαιτίας παραμόρφωσης της πλάτης του. Πέθανε στις 17 Μαΐου του 1519 και θάφτηκε στο κοιμητήριο της εκκλησίας των Αγίων Πάντων. Το έργο του εθεωρείτο πλέον ξεπερασμένο, καθώς στην πόλη ανατέλλει το αστέρι του Μιχαήλ Άγγελου.
Σήμερα, ο Φλωρεντινός ζωγράφος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους της Ιταλικής Αναγέννησης. Η αναδυόμενη Αφροδίτη, είναι αναμφισβήτητα ένα κομμάτι της οπτικής συλλογικής μνήμης. Είναι ένα από τα έργα του που έχουν αναπαραχθεί μέσα στους αιώνες χιλιάδες φορές και έχουν ερμηνευθεί άλλες τόσες. Εξακολουθεί να εμπνέει καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης, όπως οι Άντι Γουόρχολ, Σίντι Σέρμαν, Μπιλ Βαϊόλα, αλλά και σαφώς προγενέστερων τους, μεταξύ των οποίων οι Εντγκάρ Ντεγκά, Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς, Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι, Ρενέ Μαγκρίτ. Τα έργα του βρίσκονται σε κορυφαίες συλλογές παγκοσμίως και «συναντιούνται» σε αφιερωματικές, προς τιμήν του, εκθέσεις, όπως στη Gemäldegalerie του Βερολίνου το 2017 ή το μουσείο Jacquemart-André στο Παρίσι το 2021.
«Η Άνοιξη» ή αλλιώς «Η Αλληγορία της Άνοιξης» του Μποττιτσέλλι είναι ένας απ’ τους πιο φημισμένους πίνακες της Πρώιμης Αναγέννησης. Χρονολογείται ανάμεσα στο 1477 και το 1482 και έχει χαρακτηριστεί ως ένας απ’ τους πιο αμφιλεγόμενους πίνακες όλων των εποχών. Από το 1919 βρίσκεται στη Γκαλερί Ουφίτσι στη Φλωρεντία.
Στον πίνακα απεικονίζονται μυθολογικές φιγούρες σε έναν πολύχρωμο και ανθισμένο κήπο. Απ’ τα αριστερά του πίνακα βρίσκεται ο θεός Ερμής και δίπλα του οι Τρείς Χάριτες. Στο κέντρο η Αφροδίτη, η διάσημη μούσα του Μποττιτσέλλι, και από πάνω της ο θεός του Έρωτα, στα δεξιά ο Ζέφυρος, ο δυτικός άνεμος, που κυνηγά μία νύμφη με όνομα Χλωρίδα, που μεταμορφώνεται στην Φλόρα, θεά της άνοιξης. Ο τίτλος «La Primavera» αποδόθηκε στον πίνακα το 1550 από τον Giorgio Vasari, όταν είδε τον πίνακα στη Villa Castello, λίγο πιο έξω απ’ τη Φλωρεντία. Ο πίνακας έχει χαρακτηριστικά πολλές λεπτομέρειες , ειδικά το λιβάδι που απεικονίζεται πολύ φυσικά με εκατοντάδες είδη λουλουδιών. Οι ερευνητές έχουν καταλήξει ότι ο πίνακας διαθέτει πάνω από 500 αναγνωρίσιμα φυτά με τα 190 εξ αυτών να είναι λουλούδια. Άλλο χαρακτηριστικό στην «Άνοιξη» είναι το γεγονός ότι όλες οι γυναικείες μορφές κυοφορούν, ως ένας συμβολισμός για τη ζωή και τη γονιμότητα.
Τέλος, για να καταλάβουμε τη σημερινή αξία των έργων του, ο πίνακας του Σάντρο Μποττιτσέλλι, «Χριστός ως Άνθρωπος των Θλίψεων», πουλήθηκε από τον οίκο δημοπρασιών Sotheby’s για 45,4 εκατ. δολάρια. Το έργο, ηλικίας 500 περίπου ετών, αποτελεί πλέον το δεύτερο πιο ακριβό κομμάτι του Ιταλού ζωγράφου που πουλήθηκε ποτέ.
Τον Ιανουάριο του 2021 ο οίκος Sotheby’s πούλησε ο έργο του Μποττιτσέλλι «Νεαρός άνδρας κρατάει ένα δίσκο» για 92,2 εκατομμύρια δολάρια.
Βιβλιογραφία
- https://tvxs.gr/news/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CF%83%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%AD%CE%BB%CE%B9-%CE%BF-%CF%83%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82-%CE%B4%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82
- https://www.lifo.gr/culture/eikastika/santro-mpotitseli-o-zografos-tis-anoixis
- https://www.lifo.gr/culture/eikastika/ergo-toy-mpotitseli-mesa-apo-tin-tehni-ton-allon
- https://www.lavart.gr/61-mystika-pou-kryvei-i-anoiksi-tou-santro-mpotitseli/
- https://www.insider.gr/stiles/spend-it/210160/sothebys-portreto-toy-mpotitseli-me-ton-iisoy-molis-poylithike-gia-454-ekat
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B6%CE%B9%CF%81%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%BF_%CE%A3%CE%B1%CE%B2%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%81%CF%8C%CE%BB%CE%B1
- https://www.lifo.gr/now/entertainment/i-mania-me-ton-mpotitseli-kai-i-treli-koyrsa-ton-timon-sta-erga-toy