Για τον αρχαίο άνθρωπο και συγκεκριμένα για τον Αζτέκα, όλα τα πράγματα εντάσσονται σ’ έναν ιερό κόσμο: οι κύκλοι του χρόνου και της ζωής, η γέννηση, ο θάνατος και η εκπαίδευση των ανθρώπων, η κατασκευή των ναών και των σπιτιών, η καθημερινή ζωή… όλα είναι τμήματα ενός μοναδικού και μαγικού σχεδίου. Μικρόκοσμος και μακρόκοσμος είναι συνδεδεμένοι έτσι ώστε όλη η ζωή είναι μία εικόνα του Θείου Σχεδίου.
Αυτή η τοποθέτηση του αρχαίου ανθρώπου, φαινομενικά απλή, εμποδίζει το έργο του δυτικού μελετητή ή αναζητητή, που δύσκολα μπορεί να αντιληφθεί την ενότητα των πάντων και την ιερότητα σε κάθε εκδήλωση.
Από την άλλη, συνήθως βρισκόμαστε, όπως λέει ο Μιρσέα Ελιάντ, μπροστά σε περίπλοκα θρησκευτικά φαινόμενα που προϋποθέτουν μία μακρόχρονη ιστορική εξέλιξη και που μόνο για την περισυλλογή των σχετικών στοιχείων θα χρειαζόμαστε μία ζωή. Μέσω όμως της συγκριτικής μελέτης θα μπορέσουμε να ανακαλύψουμε την ουσία του ιερού καθώς και να παρατηρήσουμε τη θαυμαστή ποικιλία με την οποία ο άνθρωπος έχει εκφράσει το ιερό.
O πολιτισμός των Αζτέκα είναι ο νεώτερος της περιοχής του Μεξικού (1325-1520μ.Χ). Προερχόμενη από τον Βορρά, αυτή η φυλή βαρβάρων πολεμιστών που ανήκει στην ομάδα των λαών Ναουάτλ, δημιούργησε μέσα σε δύο αιώνες μία αυτοκρατορία ενώνοντας τους λαούς ολόκληρου σχεδόν του Μεξικού και της Γουατεμάλας. Όπως στην περίπτωση των Ίνκα ή των Ρωμαίων στην Ευρώπη, ο κατακτητής αφομοιώνει την τέχνη, την επιστήμη και την θρησκεία των αρχαιότερων πολιτισμών και τους δίνει τη δική του χαρακτηριστική σφραγίδα.
Έτσι η θρησκευτική σκέψη και οι μύθοι των Αζτέκα είναι χιλιόχρονοι και βασίζονται στους Ολμέκα και κυρίως στους μυθικούς Τολτέκα. Με τον μύθο της κοσμογένεσης οι Αζτέκα εξηγούν πως έχουν εκδηλωθεί τα πράγματα και ποιά είναι η τάξη στο σύμπαν.
Όπως σε όλους τους μύθους κοσμογένεσης των αρχαίων λαών και στους Αζτέκα, η Δημιουργία ξεκίνησε από την Κορυφή και με την πρώτη εκδήλωση δημιουργήθηκε ο Άξονας του Κόσμου (Ιερό Βουνό, Δέντρο) που ενώνει τους τρεις κόσμους: τον Ουρανό, τη Γη και τον Άδη, σε μία κάθετη διάσταση.
Για τους Αζτέκα, η εικόνα του σύμπαντος είναι η Πυραμίδα ή καλύτερα το οκτάεδρο, εικόνα του κοσμικού ιερού βουνού που προβάλλει σαν πυρ από τα πρωταρχικά νερά, γι’ αυτό και θα δούμε πάντα τις πυραμίδες αφιερωμένες σε θεούς φωτιάς και νερού, όπως ο Ουεουετεότλ και Τλαλόκ. Στο εσωτερικό της πυραμίδας δημιουργείται το σχήμα ενός σταυρού σαν αυτόν της Μάλτας, του οποίου οι βραχίονες αντιστοιχούν στις πλευρές της πυραμίδας και το κέντρο στο κέντρο-κορυφή της. Αυτός είναι ο κόσμος των ανθρώπων, η οριζόντια εικόνα της κάθετης δημιουργίας του θεού.
Για τους Αζτέκα, όπως και για τους Μάγια, η ουράνια περιοχή αποτελείται από 13 επίπεδα και ο Άδης, ο υποχθόνιος κόσμος, από 9.
Ο ουράνιος κόσμος αποτελείται από 8 εξωτερικούς ουρανούς τοποθετημένους προς τις 4 κατευθύνσεις του χώρου και προς τις ενδιάμεσες κατευθύνσεις και οι οποίοι συσχετίζονται με διάφορους αστερισμούς. Στο εσωτερικό του ουράνιου θόλου βρίσκονται οι 4 ανώτεροι ουρανοί και πάνω από αυτούς δεσπόζει ο 13ος ουρανός, ο Ομεγιοκάν, όπου κατοικεί ο θεός Ομετεότλ, «Εκείνος που επιτρέπει την ύπαρξη της ζωής», μοναδική ουσία από την οποία πηγάζει το πρωταρχικό ζευγάρι: ο Ομετεκούτλι και η Ομετσιουάτλ «Κύριος-Κυρία του Δυαδισμού» Βασιλιάς-Βασίλισσα των θεών και των ανθρώπων. Συσχετίζονται με τον αριθμό 13, τελευταία ημέρα του μήνα για τους Αζτέκα.
Οι 8 εξωτερικοί ουρανοί αντικατοπτρίζονται στις 8 κολάσεις, έχοντας σαν καθρέπτη το οριζόντιο επίπεδο της γης. Ο 13ος ουρανός καθρεπτίζεται στο 9ο επίπεδο του Άδη, το Μικτλάν, κατοικία του Βασιλιά του Άδη, του Μικτλαντεκούτλι και της Μικτεκατσιουάτλ, της «Κυρίας του Άδη».
Κάθε μέρα ο Ήλιος κάνει τον γύρο του σύμπαντος και κατά τις 9 νυχτερινές ώρες επισκέπτεται τη χώρα των νεκρών, το βασίλειο του Μικτλαντεκούτλι.
Ακριβώς την ίδια αντίληψη είχαν οι Μάγια, που έλεγαν ότι κάθε ένας από τους 13 ουρανούς προστατευόταν από ένα Oxlaun Ti Ku, και σ’ αυτούς βασίλευε ο Ιτζαμνά, Βασιλιάς του Ήλιου και της Σελήνης που συσχετιζόταν με την τελευταία μέρα της σειράς των 20 ημερών (μήνας Μάγια). Ο υποχθόνιος κόσμος, όπου ζουν οι ιαγουάροι, σύμβολο του νυχτερινού ηλίου, χωρίζεται σε 9 επίπεδα προστατευόμενα από τους Bolon Ti Ku (δαίμονες του Κάτω Κόσμου).
Λέει ο μύθος των Αζτέκα ότι ο Ομετεκούτλι και η Ομετσιουάτλ, το Πνεύμα και η Υλη, γέννησαν 4 παιδιά προστάτες των τεσσάρων κατευθύνσεων του χώρου, θεοί δημιουργοί και αυτοί με την σειρά τους, τους οποίους μπορούμε να συσχετίσουμε με τα 4 παιδιά του Γκεμπ και της Νουτ στο αιγυπτιακό πάνθεον της Ηλιούπολης: Όσιρις, Ίσις, Σεθ και Νέφτις.
Αυτοί οι 4 θεοί έχουν πάρει διαφορετικές ονομασίες στις διάφορες περιοχές και εποχές και ακόμα είναι γνωστοί όλοι με το κοινό όνομα Τεθκατλιπόκα, ο προστάτης του Βορρά από όπου ξεκίνησε η δημιουργία, όπως στη βουδιστική παράδοση: «Μόλις γεννήθηκε ο Μποντισάτβα, πάτησε γερά στη γη, στράφηκε προς τον Βοριά…».
Ο μύθος, λοιπόν, των 4 Τεθκατλιπόκα είναι ο πιο αρχαίος της κοσμογονίας των Αζτέκα, πριν να ενταχτούν και να κυριαρχούν οι θεοί Κετζαλκοάτλ και Ουιτζιλοπότλι, και πιθανόν είναι αυτός που εμφανίζεται στους Ολμέκα και στους Τολτέκα της Τεοτιχουακάν.
Ο Τεθκατλιπόκα συμβολίζει τις 4 κινήσεις του Ήλιου. Είναι ο θεός του «Καθρέπτη που καπνίζει», εικόνα στη γη του καθαρού Καθρέπτη του Ομετεότλ. Αυτός ο Καθρέπτης του Τεθκατλιπόκα είναι χωρισμένος σε 4 τμήματα ή περιοχές, τις 4 περιοχές του χώρου. Είναι ο γήινος κόσμος που συμβολίζεται με τον σταυρό της Μάλτας, βάση της πυραμίδας του σύμπαντος.
Στον Βορρά βρίσκεται ο Μαύρος Τεθκατλιπόκα που συσχετίζεται με τη Μεγάλη Άρκτο, με τη νύχτα και το σκοτάδι. Είναι ο υποχθόνιος κόσμος των νεκρών και εκεί μαζί με τον Τεθκατλιπόκα βασιλεύει ο Μικτλαντεκούτλι. Εκεί βρίσκεται η Σελήνη, στη χώρα της ανάπαυσης.
Στην Ανατολή κατοικεί ο Ξιπέ Τοτέκ, ο Κόκκινος Τεθκατλιπόκα, θεός της Άνοιξης, της ανανέωσης. Είναι πολεμιστής και μέσω της σύγκρουσης φέρνει τη ζωή. Επίσης συσχετίζεται με τον Τλαλόκ, θεό της βροχής και της βλάστησης, «Εκείνον που φέρνει ζωή».
Στο Νότο είναι ο Ουιτζιλοπότλι, ο Μπλε Τεθκατλιπόκα, ο ήλιος του μεσημεριού, η φωτιά, κύριος θεός στο μεταγενέστερο πάνθεον των Αζτέκα.
Στη Δύση, περιοχή γηρατειών και θανάτου, κατοικεί ο Κετζαλκοάτλ, ο Λευκός Τεθκατλιπόκα, που παριστάνεται με μακρύ μούσι σαν γέρος.
Μια αζτέκικη παραλλαγή βρίσκουμε απεικονισμένη στον Κώδικα Φεχέρβαρυ -Μάυερ. Σαν σταυρό της Μάλτας, βρίσκουμε στο κέντρο τον Ξιουτεκούτλι, οπλισμένο σαν πολεμιστή. Είναι ο Άρχοντας του Χρόνου, ουράνια παραλλαγή του θεού της Φωτιάς, και πίσω του παριστάνεται το Κινκούνθε, σύμβολο του 5ου Στοιχείου της κίνησης σαν ένας σταυρός από κεραυνούς.
Σ’ αυτή την αναπαράσταση τα χρώματα και οι τοποθετήσεις των κατευθύνσεων έχουν αλλάξει και είναι ως εξής: Στο πάνω μέρος βρίσκεται η Ανατολή σε κόκκινο χρώμα, μ’ ένα ηλιακό δίσκο που βγαίνει από την κορυφή μιας πυραμίδας και το πουλί κετζάλ, σύμβολο του Κετζαλκοάτλ. Στο κάτω μέρος η Δύση σε μπλε χρώμα, με την παράσταση του Τλαλόκ και το κολύμπι πάνω στο δένδρο.
Στον Βορρά έχει κίτρινο χρώμα, συσχετιζόμενο με τον Αετό και νεκρικά σύμβολα και σκελετούς. Στο Νότο έχει πράσινο χρώμα με την παράσταση του δένδρου που πηγάζει από το ανοιχτό στόμα του Φιδιού της Γης και στο πάνω μέρος του βρίσκεται ο παπαγάλος.
Ο μύθος της κοσμογένεσης και η ιεροποίηση του χώρου που είναι το «δοχείο» στο οποίο συντελείται η Δημιουργία, έχει κατανοηθεί, και επομένως παρασταθεί, με παρόμοιο τρόπο σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς.
Μπορούμε να συγκρίνουμε το σχέδιο της κοσμογένεσης των Αζτέκα που είδαμε παραπάνω, με εκείνο που είχαν δύο από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς της Αρχαιότητας: το Θιβέτ και η Αίγυπτος.
Στο Θιβέτ ο κόσμος είναι χωρισμένος σε 3 επίπεδα: στο υψηλότερο επίπεδο κατοικούν οι Λα, οι Λευκοί Θεοί, στο κατώτερο, τον υποχθόνιο κόσμο κατοικούν οι Κλου, τα μπλε-μαύρα Φίδια και στο ενδιάμεσο επίπεδο κατοικούν οι άνθρωποι. Αυτοί οι 3 κόσμοι επικοινωνούν μεταξύ τους μ’ έναν άξονα, ιερό δένδρο ή βουνό. Στο κέντρο βρίσκεται το βουνό Μέρου και γύρω του είναι οι 4 ήπειροι, προστατευμένοι από τους 4 Φύλακες των τεσσάρων κατευθύνσεων του χώρου. Αυτός ο ενδιάμεσος κόσμος, με τις ηπείρους του ή περιοχές λέγεται για τον πλανήτη μας Τζαμπολίνγ και εκεί βρίσκεται η βάση του βουνού Μέρου που στη κορυφή του κατοικούν οι θεοί.
Τις 5 περιοχές (μαζί με το κέντρο) προστατεύουν οι 5 Ντυάνι Βούδες ή Βούδες Διαλογισμού και συσχετίζονται με διάφορα χρώματα, αρετές, στοιχεία της φύσης κ.λπ.
Αυτό το σχήμα ονομάζεται Μαντάλα, που στα σανσκριτικά σημαίνει Κύκλος και είναι μια παράσταση του σύμπαντος σε μικρογραφία. Στο Κέντρο βρίσκεται ο Βαϊροτσάνα, «Εκείνος που κάνει να λάμπει κάθε Γνώση» και «Εκείνος που βάζει σε κίνηση τον Τροχό του Νόμου», μαζί με την Ακάσα «Μητέρα του Χώρου του Ουρανού», και συσχετίζεται με το άσπρο χρώμα. Στον Βορρά είναι ο Αμογασίδι με την Σαμαγιατάρα, «Εκείνη που βοηθά στο Πέρασμα», με πράσινο χρώμα. Στην Ανατολή βρίσκεται ο Ακσομπία, «ο Ατάραχος», με τη Λοκάνα «το λαμπερό Μάτι του Βούδα», συσχετισμένοι με το Στοιχείο Νερό και με το μπλε χρώμα. Στο Νότο, περιοχή του Φωτός είναι ο Ράτνα Σαμπάβα «ο Γεννημένος από το Κόσμημα», με κίτρινο χρώμα και στη Δύση ο Αμιτάμπα με την Πανταραβασίνι «η Ασπροντυμένη», με κόκκινο χρώμα.
Σύμφωνα με την παράδοση της Ηλιούπολης στην Αίγυπτο, από τα Πρωταρχικά Νερά αναδύεται το Κόκκινο βουνό, Άξονας του κόσμου, πάνω στον οποίο εμφανίζεται ο Ατουμ-Ρα, ο Κόκκινος Δίσκος. Από Αυτόν γεννιέται το πρωταρχικό ζευγάρι: ο Σου και ο Τεφνούτ (ο Αέρας και ο Χώρος) και από αυτούς ο Γκεμπ και η Νουτ (η Γη και ο Ουρανός) και αρχίζει η δημιουργία στο κάθετο επίπεδο.
Στο ανθρώπινο ή οριζόντιο επίπεδο είναι 4 οι θεοί που προστατεύουν τους ανθρώπους: Όσιρις-Ίσις, Σεθ-Νέφτις.
Κατ’ άλλη παράδοση η θεά Αθώρ συσχετίζεται με το βουνό. Είναι η Μεγάλη Μητέρα, σύμβολο της Ζωής. Τα τέσσερα πόδια της, της κοσμικής Αγελάδας, συμβολίζουν τις 4 Στήλες που στηρίζουν τον κόσμο στις 4 κατευθύνσεις. Ο κόσμος των ανθρώπων παριστάνεται με ένα μαγικό τετράγωνο, το Τι, προσανατολισμένο στις τέσσερις κατευθύνσεις του χώρου και περιτριγυρισμένο από το Φίδι που δαγκώνει την ουρά του, από τον κύκλο, όπως είδαμε στα θιβετανικά μαντάλα.
Στη Νέα Αυτοκρατορία ο Βορράς είναι η «Χώρα από την οποία δεν γυρίζει κανείς ποτέ», περιοχή άγονη και σκοτεινή, βασίλειο του θεού Σεθ, του Σκοτεινού. Η Ανατολή είναι η γη «της πρώτης μάχης» από όπου πηγάζει η δημιουργία, είναι η γη των ζωντανών. Στο Νότο, ο ήλιος συσχετίζεται με την πηγή του Νείλου, όπου ανανεώνεται. Και η Δύση είναι ο χώρος της πτώσης, είναι το πέρασμα προς τον κόσμο της αρχής.
Ο μύθος της κοσμογονίας δίνει στον άνθρωπο ένα παράδειγμα για κάθε δραστηριότητα της ζωής του και του επιτρέπει να συνειδητοποιεί τη θέση του στη Δημιουργία. Ακόμα ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργεί έναν ιερό χώρο σαν επανάληψη της πρωταρχικής ιεροφάνειας. Έτσι όπως η Ανώτερη θεότητα δημιούργησε τον πρωταρχικό Χώρο και συνδέθηκε με τους ανθρώπους, έτσι και ο άνθρωπος, ακολουθώντας το ίδιο πρότυπο, μπορεί να χτίσει τις πόλεις του και του ναούς. Μπορεί να δημιουργεί έναν ιερό χώρο, εικόνα του ουρανού, ένας μαγικός σύνδεσμος όπου γίνεται η ιερογαμία μεταξύ ουρανού και γης. Η πόλη είναι το σημείο στο οποίο ο άνθρωπος συσχετίζεται με τους συνανθρώπους του σε οριζόντιο επίπεδο και με το θείο σε μια κάθετη διάσταση. Η κοσμογονία, είναι το πρότυπο όλων των κατασκευών και ο άνθρωπος γίνεται με τη σειρά του δημιουργός.
Η πόλη σαν ζωντανό μαντάλα έχει πάντα ένα κέντρο-άξονα, αρχή της κατασκευής της, που είναι συνήθως ένα βουνό ή ένας ιερός βράχος ή ένα δένδρο, σύμβολο του Άξονα, του Ομφαλού, που σαν κέντρο εναρμονίζει τις 4 κατευθύνσεις του οριζόντιου επιπέδου, και σαν άξονας ενώνει τους 3 κόσμους σε κάθετη διάσταση.
Αυτό το κέντρο δημιουργεί τον κύκλο, φανταστικό ή όχι, που είναι η ουράνια πόλη, μέσα στον οποίο εντάσσεται το τετράγωνο σχήμα σταθερότητας, χωρισμένο σε 4 περιοχές προσανατολισμένες σύμφωνα με τις 4 κατευθύνσεις του χώρου. Είναι η γήινη εικόνα της ουράνιας πόλης.
Ολόκληρη η Αίγυπτος είναι μια εικόνα του Αμέντι, της Χώρας του Άμμωνα. Είναι το σώμα του Όσιρι και οι πόλεις, τα διάφορα όργανα του. Η Ιερουσαλήμ είναι, κατά την Αποκάλυψη, μια λαμπερή παρθένος που κατέβηκε από τον ουρανό, είναι η ουράνια Ιερουσαλήμ. Οι Μάγια ακολουθούσαν στην κατασκευή των πόλεων τους μυστικούς δρόμους χαραγμένους στ’ άστρα, όπως και οι Κέλτες έχτισαν σε όλη τη Γαλλία και μέρος της Ισπανίας, μια διπλή σπείρα από πόλεις και ναούς, τη Σπείρα του Θεού Λουγκ, αντανάκλαση στη γη των ουρανίων σχημάτων. Οι Χριστιανοί του Μεσαίωνα γέμισαν με εκκλησίες τον Δρόμο του Αγίου Ιακώβου, από τα Πυρηναία στο Φίνις Τέρρε (Τέλος του κόσμου) μέχρι τον τάφο του Αγίου Ιακώβου, ακολουθώντας τον Δρόμο του Γαλαξία. Ρώμη, Κούζκο, Δελφοί, Λάσα, είναι Ομφαλοί του κόσμου σε διάφορους πολιτισμούς.
Με το άροτρο, με το σπαθί ή τη λόγχη, ο μυθικός ιδρυτής κάθε πόλης κάνει την πρώτη πράξη δημιουργίας, που είναι η γονιμοποίηση της ύλης (γης) με το πνεύμα, ο ορισμός του κέντρου όπου θα κτιστεί ο ναός για τη θεότητα, όπου θ’ ανθίσει το δένδρο.
Ο Ρωμύλος και ο Ρώμος έχτισαν με το άροτρό τους τη Ρώμη. Ο Μάνκο Καπάκ και η Μάμα Όκλο κάρφωσαν τη χρυσή τους λόγχη που τους είχε δώσει ο Βιρακότσα, ο Ηλιος και αυτή άνθισε και έγινε το κέντρο της πόλης του Κούζκο, πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας των Ίνκα, του Ταουαντισούγιο που χωρίστηκε σε 4 περιοχές. Στο κέντρο του Μάτσου Πίτσου εκεί όπου ενώνονται η άνω και η κάτω πόλη, υπάρχει ένας ναός αφιερωμένος στα άστρα, με μια Σκάλα με 7 σκαλοπάτια που συμβολίζει την ένωση του ουρανού και της γης.
Οι ναοί του Μπορομπαντούρ στο νησί Ιάβα, του Αγκόρ Βατ στη Καμπότζη, του Sami στον Νότο της Ινδίας, είναι εικόνες του σύμπαντος, ζωντανά μαντάλα, όπως ο Καθεδρικός ναός της Σαρτρ ή η Παναγία των Παρισίων, όπως η Μέκκα ή όπως το Καρνάκ στην Αίγυπτο.
Στην ίδρυση της πόλης των Αθηνών βρίσκουμε τον ίδιο μύθο. Εδώ η θεά Αθηνά κάρφωσε τη Λόγχη της στο έδαφος και από εκεί βγήκε ένα δένδρο, μια ελιά, πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, το υψηλότερο σημείο, κατοικία της θεάς της Σοφίας προστάτιδας της πόλης και κέντρο της πνευματικής ζωής. Κάτω και γύρω από την Ακρόπολη ήταν η Αγορά, η πόλη των ανθρώπων, ο χώρος της Φιλο-σοφίας. Και ακόμα, γύρω της και πιο μακριά βρισκόταν ο Αγρός, η φύση και τα νεκροταφεία, ο κόσμος του Άδη.
Η Τενοτσιτλάν, η πρωτεύουσα των Αζτέκα, ιδρύθηκε πάνω σ’ ένα νησί, σε μια λίμνη, σαν εικόνα της δημιουργίας του σύμπαντος (όπου από τα πρωταρχικά νερά πήγασε το στεγνό νησί) και σαν εικόνα της πόλης προέλευσης των Αζτέκα: της Αζτλάν, πρωτεύουσας της μυθικής Ατλαντίδας.
Λέει ο μύθος ότι μετά τον κατακλυσμό οι Αζτέκα έφυγαν από την Αζτλάν αναζητώντας μια καινούργια πατρίδα, οδηγούμενοι από τον θεό Ουιτζιλοπότλι, τον Ήλιο Πολεμιστή. Μετά από μακριά οδοιπορία, βρήκαν το αναμενόμενο σημάδι εκεί, όπου ακόμα και σήμερα υψώνεται η πρωτεύουσα του Μεξικού. Το σημάδι που ο Ουιτζιλοπότλι τους είχε αναγγείλει ήταν ένας Αετός που δάγκωνε ένα Φίδι πάνω σε μια φραγκοσυκιά γεμάτη καρπούς. Είναι το καρποφόρο δένδρο του άξονα, γεμάτο με κόκκινους καρπούς σαν τις ματωμένες καρδιές των ανθρώπων, των θυσιασμένων, για τον Ήλιο. Είναι ο άξονας που ενώνει τον κόσμο των ανθρώπων, τον σκοτεινό και υποχθόνιο κόσμο που συμβολίζεται με το Φίδι, με τον φωτεινό κόσμο των θεών που συμβολίζεται με τον Αετό. Σ’ εκείνο το σημείο χτίστηκε ο Μεγάλος Ναός ή Τεοκάλλι.
Ο Τεοκάλλι είναι το κέντρο του κόσμου και εκεί χτίστηκαν ναοί για όλες τις θεότητες. Οι πιο σημαντικοί είναι: ο αφιερωμένος στον Κετζαλκοάτλ, τοποθετημένος στη δυτική πλευρά και η διπλή Πυραμίδα αφιερωμένη στον Ουιτζιλοπότλι, τον Ήλιο, τη Φωτιά και στον Τλαλόκ, τοποθετημένη στην Ανατολή και τον Νότο.
Οι 4 περιοχές, στις οποίες είναι χωρισμένος ο Μεγάλος Ναός, προσανατολισμένες προς τις 4 κατευθύνσεις του χώρου, με πόρτες στον Βορρά, Νότο και Δύση, προεκτείνονται και χωρίζουν με τον ίδιο τρόπο ολόκληρη την πόλη.
Ο Πολίτης, ο κάτοικος μιας παραδοσιακής πόλης, βρίσκει τη θέση του όχι μόνο στην κοινωνία των ανθρώπων, στην Αγορά, αλλά συνδέεται με τους προγόνους του και με τη φύση, ενώ κυρίως μέσα από τη Φιλοσοφία βρίσκει τη θέση του στο σύμπαν και ενώνεται με το θείο. Ζει σε μια αντανάκλαση της ουράνιας Πόλης που τον βοηθά να περάσει από μια κατάσταση επιβίωσης σε μια συνειδητή Ζωή, πιο πέρα ακόμα και από τον θάνατο.