Πολλές φορές κοινωνικές εξελίξεις που προέρχονται από πολιτικές ή θρησκευτικές συγκρούσεις, γίνονται αφορμή για αλλαγές, που επηρεάζουν σημαντικά τη ροή της Ιστορίας. Κάπως έτσι μερικούς αιώνες πριν σε μια κρίσιμη καμπή της ευρωπαϊκής μας ιστορίας δημιουργήθηκαν ευνοϊκές συνθήκες για την άνθιση της πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας, μιας κίνησης που άφησε τα δικά της ίχνη και έδωσε από την πλευρά της μια ώθηση για τον ερχομό της πολιτιστικής Αναγέννησης στην Ευρώπη.
Η πλατωνική Ακαδημία της Φλωρεντίας ιδρύθηκε από τους Μέδικους τον 15ο αιώνα. Εκεί κοντά στο τέλος της Βυζαντινής ιστορίας, πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός – Πλήθων, μελετητής της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας, βρέθηκε στη Φλωρεντία για να συμμετάσχει στη σύνοδο – στις πόλεις Φεράρα και Φλωρεντία – για την ένωση της ορθόδοξης εκκλησίας με την καθολική, με σκοπό την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης. Οι διαλέξεις που έδωσε σε εκείνα τα μέρη επηρέασαν αρκετούς επιφανείς και λόγιους της Δύσης με ποιο γνωστό τον Κόζιμο Μέδικο (Cosimo de Medici), ο οποίος μετά από μερικά χρόνια ίδρυσε την πλατωνική Ακαδημία.* Στην Ακαδημία αυτή φοίτησαν όλοι οι σπουδαίοι διανοούμενοι της Φλωρεντίας του 15ου αιώνα.

Ο Κόζιμο ο Πρεσβύτερος, πλαισιωνόταν από ένα σημαντικό κύκλο λογίων, ενώ κατέχει μια ιδιαίτερη μνεία από πολλούς ιστορικούς, επειδή δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την επάνοδο της Φιλοσοφίας και αναδεικνύοντας την επερχόμενη Αναγέννηση του αρχαίου κόσμου μέσα στους κόλπους του Ουμανισμού. Η σχολή στην Φλωρεντία έγινε ένα κέντρο φιλοσοφικών σπουδών. Από το μέρος αυτό πέρασαν σημαντικά ηχηρά ονόματα όπως : ο Μποτιτσέλι, ο Ντα Βίντσι, ο Μακιαβέλλι, ο Μιχαήλ ΄Άγγελος, ο Ραφαήλ κα..
Σε εκείνη την ιστορική στιγμή επανεμφανίζονται τα Ερμητικά κείμενα. Οι πραγματείες αυτές δεν είναι τεκμηριωμένο πως έφτασαν στην Ιταλία. Ο Μαρσίλιο Φιτσίνο, ως επικεφαλής της Ακαδημίας, άφησε πίσω από το καθήκον της μετάφρασης των διαλόγων του Πλάτωνα και έβαλε προτεραιότητα να μεταφράσει τα Ερμητικά κείμενα, που εκδόθηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη στα λατινικά με τίτλο Mercurii Trismegisti liber de postestate et sapientia Dei το 1471, ενώ κυκλοφόρησαν τελικώς στην ελληνική έκδοσή τους από τον Τυρνέβ το 1154 με τους τίτλους Ποιμάνδρης, Όροι Ασκληπιού προς Άμμωνα βασιλέα Προς Ασκληπιό και Προς τον εαυτού υιόν Τατ λόγοι.
Η επίδρασή τους στην ευρωπαϊκή Αναγέννηση υπήρξε μεγάλη, εφόσον αποτελούσε μία πανάρχαια σοφία, η οποία μπορούσε να ερμηνεύσει τον φυσικό κόσμο. Τα Ερμητικά κείμενα που διασώθηκαν ως σήμερα συνοψίζονται σε δεκαοκτώ ελληνικά συγγράμματα, γνωστά με τον τίτλο του Ερμή του Τρισμέγιστου ή αλλιώς ως «Corpus Hermeticum», που είναι τα θεμέλια της ερμητικής παράδοσης. Οι πηγές αναφέρουν πως γράφτηκαν από άγνωστους συγγραφείς στην αρχαία Αίγυπτο και αποτελούσαν μέρος μιας σημαντικής βιβλιογραφίας που αποδόθηκε στη μυθική μορφή του Ερμή Τρισμέγιστου, μιας ελληνιστικής σύντηξης του Έλληνα θεού Ερμή και του αιγυπτιακού θεού Θωτ.
Θεωρείται πως τα κείμενα αυτά εμφανίσθηκαν – όχι τυχαία – σε μια σημαντική χρονική καμπή της ύστερης μεσαιωνικής Ευρώπης. Η Ερμητική φιλοσοφία θεωρήθηκε ως μια σημαντική πηγή σοφίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν αναφορές στα Ερμητικά κείμενα για την πορεία προς το φως, ή για την αναγέννηση του ανθρώπου. Ο Ερμητισμός θεωρεί ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται καθοδόν σε ένα πνευματικό ταξίδι με σκοπό την επιστροφή στην αρχική κατάσταση ένωσης με τον Θεό. Αυτή αποτελεί την ανώτερη αποστολή της ανθρώπινης εξέλιξης. Η αντίληψη, ότι η ανθρωπότητα έχει εκπέσει από μια πρότερη ανώτερη κατάσταση, είναι κοινή σε πολλές θρησκείες και φιλοσοφίες. Σύμφωνα με τα Ερμητικά κείμενα, ο άνθρωπος, που ακόμα κατέχει θεία φύση, πέφτει όπως ο βιβλικός Αδάμ, βλέποντας το ίδιο του το είδωλο να αντανακλάται στο νερό και θέλει να ζήσει στη Γη, στον υλικό κόσμο, με αποτέλεσμα όμως να χάσει μέρος της ανώτερης φύσης του και να γίνει θνητός.
Στον πυρήνα της Ερμητικής παράδοσης βρίσκεται επίσης η σχέση ανάμεσα στον Δάσκαλο και τον Μαθητή. Στα Ερμητικά κείμενα έχουμε αρκετές ενδείξεις για την διαδικασία διδασκαλίας: για τις ευθύνες του Δασκάλου, και τις ευθύνες του Μαθητή. Από τις ενδείξεις αυτές μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι η σχέση αυτή ήταν πολύ διαφορετική από μια σχέση ενός Μαθητή με κάποια αυθεντία που γνωρίζει τα πάντα.
Η σταδιακή αλλαγή της νοοτροπίας που χαρακτηρίζει την Αναγέννηση μαζί με την επίδραση της ανθρωπιστικής κίνησης καθόρισαν, όπως ήταν φυσικό, και την καλλιτεχνική όψη της εποχής. Στο Μεσαίωνα η τέχνη ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική. Με την Αναγέννηση παραμερίστηκαν σημαντικά στοιχεία που κυριαρχούσαν στη μεσαιωνική περίοδο και οι τέχνες άρχισαν να αντλούν στοιχεία από την αρχαία ελληνική παράδοση. Ολόκληρη, η περίοδος της Αναγέννησης σφραγίζεται από την κλασική αρχαιότητα, έχοντας ως εφαλτήριο την αρχαία τέχνη και τα γράμματα, οικοδομώντας με αυτόν τον τρόπο μια νέα εποχή στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Ο Ισαάκ Νεύτων, για παράδειγμα, όπως πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι της εποχής του, είχε πάθος με την αλχημεία, πατέρας της οποίας θεωρείται ο Ερμής ο Τρισμέγιστος. Ο Κέπλερ, δημοσίευσε αποσπάσματα από τα Ερμητικά κείμενα στο μεγαλύτερο έργο του: «Για την Αρμονία του Κόσμου».
Εν κατακλείδι, δεν θα ήταν υπερβολή να τονιστεί πως: τα Ερμητικά κείμενα αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι στην ιστορική περίοδο της Ευρώπης με την επιρροή τους να ξεπερνά τα χρονικά πλαίσια της Αναγέννησης, φτάνοντας μέχρι τους φιλοσόφους και τους επιστήμονες του Διαφωτισμού.
Παραπομπή
*Ίδρυσε την Ακαδημία σε μια πολυτελή κατοικία που είχε δοθεί στον Φιτσίνο ως αμοιβή για τη μετάφραση στα λατινικά των Ερμητικών κειμένων.
Αναφέρεται επίσης πως ο Κόζιμο ήταν συλλέκτης χειρόγραφων με αρχαιοελληνικά κείμενα και είναι πιθανό να απέκτησε από τον Πλήθωνα χειρόγραφα με όλα τα έργα του Πλάτωνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ερμής Τρισμέγιστος «Ερμητικά Κείμενα», Εκδόσεις Παρασκήνιο, 1990,
- Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θεοδόσης Πελεγρίνης, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2004,
- Εικονογραφημένος Άτλας της Φιλοσοφίας Ubaldo Nicola ΜΤΦ Πηνελόπη Τριαδά Εκδόσεις Ενάλιος 2008
- «Tα ερμητικά κείμενα» Μονογραφία Φραντζικινάκης Κων/νος 08.2004
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CF%83%CE%AF%CE%BB%CE%B9%CE%BF_%CE%A6%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%AF%CE%BD%CE%BF#p-search
- https://www.filoxeniart.com/
Από το ίδιο Τεύχος
15 Φεβρουαρίου, 2025 / Η 7η ΤΕΧΝΗ
15 Φεβρουαρίου, 2025 / ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ